شفاعتى كه قرآن از آن دفاع مى كند شفاعتى است كه خط اصلى آن به «اذن خدا» بر مى گردد و تا او اجازه شفاعت ندهد كسى حق شفاعت ندارد؛ اما وهابيان - كه شفاعت «قرآن» را با شفاعت هاى شيطانى اطرافيان سلاطين اشتباه كرده اند - آن را انكار كرده و با اصل توحيد در تضادّ مى دانند در حقيقت آنها به پندارهاى خود در اين مسئله ايراد كرده اند نه به مسئله شفاعت قرآنى. بنابراين شفاعت در حقيقت يك نوع سببيّت براى نجات است، چه در امور تكويني و چه در امور تشريعي.

ایشان می فرماید: «اگر بتوانى كه ميان خود و خداوند، صاحب نعمتى واسطه نباشد چنين كن؛ زيرا تو [به هر حال] قسمت خود را دريافت مى كنى و سهمت را مي گيري و مقدار كمى كه از سوى خداوند به تو برسد با ارزش تر است از مقدار زيادى كه از سوى مخلوقش برسد، هرچند همه نعمت ها [حتى آنچه از سوى مخلوق رسد] از ناحيه خداست، هنگام مواجهه با سختى هاى زمان و كمبودهاى دوران، از كسانى كمك بخواه كه داراى ريشه هاى ثابت خانوادگى و شاخه هاى پربارند و اهل رحمت و ايثار و شفقت هستند؛ چرا كه آنها در قضاء حوائج سريع تر و در دفع مشكلات مؤثرترند».

توحید افعالی یعنى هر وجودى، هر حرکتى و هر فعلى در عالم است به ذات پاک خدا برمى گردد. این عقیده با عقیده به اختیار انسان منافاتی ندارد؛ زیرا اگر افعال انسان را به خدا نسبت می دهیم به خاطر آن است که همه مقدّمات و اسباب آن را او در اختیار ما گذاشته است. ولى از این نظر که تصمیم نهایى با ما است، ماییم که از قدرت و اختیار خداداد استفاده کرده و یکى از دو طرف فعل یا ترک را انتخاب مى کنیم، از این جهت افعال به ما نسبت داده مى شود و ما در مقابل آنها مسئول هستیم.

ایشان در این باره می فرماید: «در تمام كارها خود را به خدا بسپار كه خود را به پناهگاهى مطمئن و نيرومند سپرده اى». معناي توكّل كه زاييده ايمان به توحيد افعالى است اين است كه سرچشمه همه امور در دست خداست و در همه مشكلات بايستي به او پناه برد و در عين حال نبايد از كار و تلاش نيز دست برداشت.

امام علي(ع) درباره لزوم «اخلاص» در «دعا» مي فرماید: «به هنگام دعا، پروردگارت را با اخلاص بخوان [و تنها دست به دامان لطف او بزن] چرا كه بخشش و حرمان به دست اوست». بر این اساس، اخلاص از ثمرات ايمان به توحيد افعالى است؛ يعني انسان بايستي خواسته هاى خود را فقط از خدا بخواهد نه از غير خدا و اگر هم بر طبق عالَم اسباب به سراغ غير خدا رفت باز هم مؤثر واقعى را خدا بداند كه اراده اش گاه به دست بندگانش تحقق مى يابد.

امام علي(ع) درباره «توحید افعالی» می فرماید: «مالكِ مرگ، همان مالكِ حيات است و آفريننده، همان كسى است كه مى ميراند». بر این اساس در جهان يك مبدأ وجود دارد و آن مبدأ خير است و در خلقت خداوند شرّى وجود ندارد، برخلاف دوگانه پرستان که جهان را دارای دو مبدأ خير و شرّ و يزدان و اهريمن می دانند.

«توكّل» در اصل از ماده «وكالت» به معنى انتخاب كردن وكيل است. توكّل كردن بر خدا به اين معناست كه انسان در برابر مشكلات و حوادث زندگى و دشمني ها در جائى كه توانائى بر گشودن آنها ندارد او را وكيل خود سازد و به او تكيه كند و از تلاش باز نايستد؛ حتی در آنجا هم كه توانائى بر انجام كارى دارد باز مؤثر اصلى را خدا بداند كه سبب افزايش مقاومت انسان در برابر مشكلات و حوادث سخت زندگى است و باعث مي شود كه آدمى را از وابستگي ها نجات دهد و به او آزادگى و اعتماد به نفس ببخشد.

قائلین به فرضیه «جبر استعماری» می گویند: انسان با «توكّل» بر خدا از اسباب و عوامل طبيعى که سبب رسیدن به هدف است غافل مي شود و با «قناعت»، زندگانى محقّر و انواع محروميّتها را مي پذيرد. نتيجه اين مي شود كه مقاومت طبقات محروم، ضعيف تر و كمرنگ تر شده و تلاش و كوشش آنها کم شود. در پاسخ بايد گفت: اين گونه تفسيرهاى خودساخته، نه به خاطر كم اطّلاعى و دورى آنها از متون مسائل مذهبى است؛ بلكه با هدف، دگرگون ساختن اين تعليمات و درهم كوبيدن موانعى است كه گاهى از اين ناحيه ممكن است بر سر راه منافع آنها آشكار گردد.

«توكّل» به معنی انتخاب وکیل است که از صفات آگاهى، امانت، قدرت و دلسوزى برخوردار باشد. از آیات و روایات استفاده می شود که توکل بر خدا در جايي است كه انسان در برابر مشكلات و حوادث و دشمنى مخالفان گاهى به هدف نمی رسد و توان حل مشکلات را ندارد، بنابراین خدا را وكيل خود قرار می دهد و بر او تكيه می کند؛ زیرا منبع همه قدرتها و پيروزيها اوست.

برخى گمان كرده اند كه باور داشتن به «ولايت تكوينى» امام با عقيده به «توحيد افعالى» سازگارى ندارد؛ در حالی که امورى كه امام(ع) تصرف تكوينى مى كند، اراده و مشيت الهى بر آن تعلق گرفته است.