اولاً: نبايد به ظاهر امر قضاوت كرد؛ چه بسا امورى را كه گمان مى كنيم براى ما ضرر دارد، خير محض باشد، و برعكس امورى كه گمان مى كنيم براى ما خير است، شر محض باشد.
ثانياً: امام از آنجا كه تسليم تقديرات الهى است در هر كارى دست به تصرف تكوينى نمى زند و خلاف اراده و تقدير مشيت الهى گام برنمی دارد.
ثالثاً: اراده حتمى و اولیه خداوند بر آن است كه در اين دار تكليف هر كارى بر روال طبيعى و از روی اختيار انجام گيرد و حتى الامكان از معجزه و خرق نظام طبيعت استفاده نشود.
رابعاً: هرگز انسان معصوم در نظام تكوين به جهت مصالح شخصى اقدام و تصرفى بر خلاف مقدرات الهى انجام نمى دهد و اگر معجزه و اعمال ولايتى كند به جهت مصالح نوعى بشر و عالم است.

برخى گمان كرده اند كه باور داشتن به «ولايت تكوينى» امام با عقيده به «توحيد افعالى» سازگارى ندارد؛ در حالی که امورى كه امام(ع) تصرف تكوينى مى كند، اراده و مشيت الهى بر آن تعلق گرفته است.

«ولايت تكوينی» یعنی اینکه خداوند به کسی اجازه دهد در جهان آفرينش دخل و تصرف كند و برخلاف جريان طبيعى عالم، حوادثى را به وجود آورد. قرآن، صراحتا در مورد وقوع اين ولايت، سخن گفته است. مانند: اِحياى مردگان و شفاى بيماران لاعلاج توسط حضرت عيسی(ع) یا فرمانبردارى باد از حضرت سليمان(ع) و ... .

موارد فراوانى از معجزات معصومین(ع) به شكل «ولايت تكوينى» اتفاق افتاده است. صدا زدن درخت و آمدن با ريشه به نزد پيامبر(ع)، مأموريت شتر پيامبر(ص) براي نشستن در خانه ابو ايوب انصارى و بينا كردن چشم مادر او به دست حضرت، فرو نشاندن طغیان آب فرات از سوي امام علي(ع) و ... همه بيان‌گر ولايت تكوينى آنهاست. البته این ولایت شاخه هاى ديگرى نيز دارد، از جمله: تأثيرگذارى در قلوب آماده پذيرش حق و تربيت و هدايت غير آشكار نفوس لايق از طريق امدادهاى معنوى و روحانى و موارد دیگر که نمونه هاى فراوانى دارد.

در «ولايت تكوينى» فرد بر اثر پيمودن راه بندگى به چنان قرب و كمال معنوى مي رسد كه به اذن الهى مي تواند در جهان تصرف و اعمال نظر كند. این توانایی، اكتسابى است؛ ولى مقامات بيان شده در «ولايت تشريعى» موهبتی خداوندى است كه پس از تحصيل يك سلسله زمينه ها، چيزى جز خواست خداوند در آن دخالت ندارد.

«ولايت تكوينى» امام معصوم(ع) در آيات متعدد قرآن اثبات شده است. به تصریح قرآن کسی که عارف به علم الکتاب باشد می تواند در طبیعت تصرف و دخالت کند و شرط دستیابی به آن قرار گرفتن در زمره ی «مطهرون» است و مصداق آن در آیه تطهیر بيان شده است: «خدا چنين مى خواهد كه هر رجس و پليدى را از شما خاندان نبوت دور سازد و شما را از هر عيبى پاك و منزه گرداند». امام باقر(ع) می فرمایند: «منظور این آیه فقط ما[معصومین(ع)] هستیم».