دینداری امری درونی است و از آنجایی که هیچ کس نمی تواند در امور قلبی اشخاص تصرف کند، مجبور کردن اشخاص به انتخاب و معتقد شدن به هر باوری، امکان ناپذیر است. به همین خاطر مراجع تقلید در ابتدای هر رساله توضیح المسائل می گویند هر کسی باید با تحقیق و عقل و فطرت خود انتخاب کند. البته چون انتخاب دین و اعتقاد یافتن به یک آیین و شریعت نیازمند رسیدن به درجه خاصی از رشد فکری و عقلی است، این کار مهم از کودکان نابالغ ساخته نیست. بنابراين ممکن است انسان تا سنينی كه هنوز به استقلال عقلی ورشد فكری نرسيده، در یقین خود به مسائل دينی از راهنمایی ها و آگاهی های دینی که والدين یا مربیانش به او می دهند، متأثر باشد و مراجع عظام نیز این نوع یقین را که از گفته دیگران به دست می آید در مسلمان بودن کافی می دانند.

«تعصب» و «لجاجت» از اموری چند نشات مى‏ گيرد: حبّ ذات و علاقه شديد به نياكان که سبب مى‏ شود انسان نسبت به هر چيزى كه به او ارتباط دارد دلباختگى نشان دهد و اين وابستگى شديد عامل انتقال بسيارى از خرافات مى ‏باشد. هر قدر سطح فكر مردم كوتاه‏ تر و فرهنگ آنها ضعيف ‏تر باشد، تعصّب‏ هاى جاهلانه و لجوجانه در ميان آنها بيشتر است. گاه راحت‏ طلبى و تنبلى نيز انگيزه تعصّب و لجاجت مى‏ شود، زيرا انتقال از وضع موجود به وضعى ديگر نیازمند تلاش و کوشش است و افراد عافیت طلب حاضر به این امور نیستند.

تعصب و لجاجت «قوم نوح(ع)» به قدری شدید بود که اجازه نمی داد ذره ای از امواج صوتی نوح(ع) که حامل پیام حقیقت بود به گوش آن ها برسد، آنها حتی حاضر نبودند از بت های رنگارنگی که ساخته و پرداخته خودشان بود دست بردارند و حتی آنها را بر مقدرات جهان هستی حاکم می دانستند؛ و این دلیلی نداشت جز تعصب و تقلید کورکورانه!

در سوره «اعراف» از «قوم عاد» و لجاجت و تعصب آنها سخن به میان آمده است. این قوم لجوج در مقابل دعوت حضرت هود(ع) حاضر نبودند دست از پرستش بت ها بردارند و از نظر آنان پرستش بت های بی عقل و شعور امری شایسته و با ارزش جلوه می کرد. آنان لجاجت را به حدی رسانده بودند که از حضرت هود(ع) تقاضای عذاب الهی را می کردند و مصرّانه از او مى‏ خواستند كه به تهديدهاى خود جامه عمل بپوشاند، ریشه اين خيره‏ سرى چيزى جز محصول تعصّب و لجاجت نبود.

در سوره «انبیاء»، سخن از پیامدهای شوم تعصب و لجاجت «نمرود» و نمرودیان به میان آمده است. آنها در پناه تقلید کورکورانه از نیاکان خود به پرستش بت های بی جان روی آورده بودند و به سخنان حضرت ابراهیم(ع) مبنی بر بی اعتبار بودن این خدایان ساختگی توجهی نمی کردند. اينها همه نشان مى ‏دهد كه تا چه حدّ اين رذايل اخلاقى خطرناك و مانع از آزاد انديشى و رسيدن به حق است، و آنها كه در چنگال آن گرفتار مى‏ شوند تن به هر ذلّت و حقارتى مى‏ دهند ولى تسليم حق نمى‏ شوند.

به تاكيد قرآن هر گروهى به خاطر «تعصّب و لجاجت»، خود را بهترين مى‏ داند و ديگران را نفى مى‏ كند گويى آنها تنها بندگان برگزيده خدا هستند؛ اساساً همين امر سبب درگيرى مستمرّ در ميان اقوام مى ‏شود و ضایعات و آثار زیانباری در جوامع و اقوام مختلف به بار می آورد. در واقع اگر اين رذيله اخلاقى در درون جان انسان ها نبود، پيشرفت تكامل تمدّن ها شتاب ديگرى پيدا مى‏ كرد و نيروهاى خلّاق در مسير سعادت بشر به كار مى‏ افتاد.

جهل عامل تقليد كوركورانه است. در گفتگوی حضرت ابراهیم(ع) با بت پرستان در قرآن آمده است: «وقتی ابراهیم(ع) به آزر گفت: چرا این بت ها را عبادت می کنید، او گفت: پدران ما هم اینان را می پرستیدند. ابراهیم(ع) در جواب می گوید: آيا بجای خدا، موجوداتى را مى پرستيد كه كمترين سود و زيانى ندارند، شما در گمراهی هستید، چرا تعقل نمی کنید؟!». در حقيقت آنها هيچ دليل منطقى به جز تقليد كوركورانه از نياكان خود نداشتند و به همين دليل ابراهيم(ع) آنها را در گمراهى آشكار معرفی می کند.