هنگام بحث های علمی گاهی به مسائلی برمی خوریم که به تعبیر دانشمندان، «صورت مسأله» آنها غلط است. بی جواب ماندن این گونه سؤالات نه از جهل دانشمندان که از جواب نداشتن آن پرسش هاست. این مسأله نیز چینن است. یعنی عقلا محال و ممتنع‏ است و این امتناع نه از اين جهت كه قدرت پديدآورنده ناقص و نارساست، بلكه از این جهت که خود آن ذاتا امكان پذيرش هستى را ندارد.

اگر بگوییم «خدا جسمى را بسازد» منظورمان این است که آن جسم «مخلوق» باشد و طبعا هر مخلوقی «محدود و فناپذیر» است. اما وقتی مى گویيم «نتواند آن را از بین ببرد»، مفهومش اين است كه آن جسم «نامحدود و فناناپذیر باشد». بنابراين صورت سؤال به اين شكل در مى آيد كه آيا خداوند مى تواند جسمى را بسازد كه هم «محدود» باشد و هم در عین حال «نامحدود» باشد؟! اين همان جمع ميان دو نقيض است و اجتماع نقیضین امری محال است. همچنین هرگاه فرض كنيم كه اين موجودی که توسط خدا خلق شده، فناپذير نباشد در اين صورت بايد فرض كنيم كه او «واجب الوجود» است و نتيجه آن اين است كه يک شئ در يک آن هم «ممكن الوجود» و هم «واجب الوجود» باشد. به عبارت ديگر، از این جهت كه «مخلوق» خداوند است بايد «ممكن الوجود» باشد؛ ولى از اين جهت كه فناناپذير است ناچار بايد «واجب الوجود» باشد.

به هر حال قدرت الهی با همه اطلاقش، شامل «محال ذاتی» نمی شود؛ و البته اين به معنای محدوديت قدرت الهی نيست. زيرا خروج «محال ذاتی» از قلمرو قدرت الهی حاصل كاستی و نقصان در قدرت خداوند و فاعليت او نيست؛ بلكه نقص و اشكال در «محال ذاتی» است که قابليّت تحقق ندارد و امری ناشدنی است.

چنین فرضی مستلزم اینست که تخم مرغ در عین اینکه کوچک است بزرگ باشد تا دنیا را در درون خود جای دهد؛ و دنیا نیز در عین بزرگ بودن کوچک باشد تا درون تخم مرغ جای گیرد!
این مساله از آن رو که مستلزم «اجتماع نقیضین» است، امری محال بوده و اراده الهی به آن تعلّق نمی گیرد. زیرا امری است که ذاتا «ناشدنی» است.
در واقع مشكل اين امور از ذات خود آنهاست و نه از قدرت و مهارت فاعل. بنابراین این امور واقع نمی شوند چه فاعل آنها قادری مطلق باشد و چه موجودی ضعیف مثل انسان.
امیرالمومنین(ع) این سوال را در عباراتی كوتاه و پرمغز چنین پاسخ داده اند: «إنّ اللَه تَعَالَى لَا يُنسَب إلَى العَجز وَ الّذِي سَألتَنِي لَا يَكُون‏»؛ (به خداوند ناتوانی نسبت داده نمی شود، ولى آنچه سوال كردى، امر محالى است).

گروهى از منافقان به پیامبر(ص) گفتند به ما اجازه بده مسجدى بسازیم تا افراد ناتوان، بیمار و پیرمردان در آن نماز بگزارند. پیامبر(ص) به آنها اجازه داد، آنها گفتند: ممکن است شخصاً بیائید و در آن نماز بگزارید؟ در این هنگام، آیات فوق نازل شد و به دنبال آن پیامبردستور داد: مسجد مزبور را آتش زدند.
 

امام علی(ع) در خطبه 38 نهج البلاغه می فرماید: «زمانی که دیگران سُست و ناتوان شدند من قیام کردم و زمانی که دیگران از ترس یا ضعف سر در لاک خود فرو برده بودند، من گردن کشیدم و زمانى که دیگران زبانشان کُند شده بود، من به سخن آمدم و حقایق را بیان کردم و زمانی که دیگران بر اثر شک و تردید از راه رفتن باز ماندند، من به راه خود ادامه دادم و پیش رفتم؛ مانند کوه ایستادم و هیچ حادثه اى قدرت جابجایى مرا نداشت؛ پاک زیستم و پاک ماندم و هیچ کس نتوانست بر من عیبى بگیرد».

مردان بزرگ عقيده دارند كه آفرينش جهان ساده نيست، و قرائن موجود در حوادث و پديده هاى اين عالم گواهى مي دهند كه طرح آن از يك منبع قدرت بى پايان سرچشمه گرفته است و هنگامى كه با آن مبدأ بزرگ آشنا مى شوند همه چيز در نظرشان كوچك مى شود؛ به همين دليل هرگز بخاطر از دست دادن چيزى، روح آنان دستخوش طوفانهاى اضطراب و نگرانى نمى گردد و با دشواريهاى زندگى، به اتكاى قدرت او با شهامت مبارزه مى كنند، و همين اعتقاد و ايمان به دل هاى آنها نيرو و توان مى بخشد تا خود را در برابر هيچ مشكلى زبون و ناتوان نبينند.

از آنجا كه «غرور» غالباً ناشى از جهل و عدم شناخت خويشتن و قدر و منزلت انسان در پيشگاه خداست نخستين گام درمان اين بيمارى اخلاقى شناخت خويشتن و معرفت پروردگار و نيز شناخت لياقت‏ ها و شايستگى‏ ها در انسان هاى ديگر است. در واقع اگر انسان درست به جسم و روح و امكانات خود توجّه كند كه چقدر آسيب‏ پذيراست و چگونه حوادث كوچك مى‏ تواند زندگى او را بر هم زند، هرگز مغرور نمى‏ شود.

طبق آیه 54 سوره روم، انسان در زمان تولد با نهایت ضعف پا به این جهان گذاشت به طوری که حتی توان دور کردن مگسی را هم نداشت تا اینکه به سن جوانی رسید و پس از مدتی باز به سمت ضعف و ناتوانی جسمی و روحی حرکت می کند. این دگرگونی نشان می دهد که این انسان نه آن قوت  را از خود داشت و نه آن ضعف را. بلکه همه آنها از ناحیه دیگری بود و او هم کسی جز خدای با عظمت نیست.