آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

همیشه برای درمان اساسی یک بیماری باید به سراغ عوامل و ریشه های آن رفت. از دیدگاه متون اسلامی یکی از ریشه های حرص، سوء ظن به خدا و عدم توکل بر اوست. هنگامی که پایه های ایمان در وجود انسان متزلزل گردد صفات رذیله بی شماری مثل حرص به سراغ انسان می آید. پس با تقويت پايه‏ هاى ايمان بايد به مقابله با آن برخاست. از ديگر ریشه های حرص، جهل و بی خبری نسبت به پیامدهای آن است. اگر انسان بداند حرص چه عواقب دردناکی در دنیا و آخرت برایش دارد، قطعاً در روح او اثر می گذارد و باعث بیداریش می شود.

مى‏ دانيم هميشه براى درمان اساسى يك بيمارى جسمانى، بايد به سراغ عوامل و ريشه‏ هاى آن برويم؛ چرا كه بدون ريشه‏ كن شدن آن عوامل، نتايج همچنان باقى و برقرار است و اگر به طور موقّت با داروهاى مسكّن آثار آن را بپوشانيم باز بعد از مدّتى خود را نشان مى‏ دهد.
بيماريهاى اخلاقى نيز به يقين همين گونه است حتماً بايد ريشه ‏يابى شود، سپس ريشه‏ ها را بخشكانيم.
يكى از ريشه‏ هاى حرص، سوء ظنّ به خدا و عدم توكّل بر اوست كه به تزلزل پايه‏ هاى توحيد افعالى مى‏ انجامد.
كسى كه خدا را قادر و رازق مى‏ داند و كليد همه نيكى‏ ها را به مضمون «بِيَدِكَ الْخَيْرُ اِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدِيرٌ»(1) در دست او مى ‏بيند، حرص در جمع مال و مواهب ديگر مادّى نخواهد داشت.
كسى كه ايمان كامل به وعده‏ هاى الهى دارد و پيام «مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ مَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ ...»(2)؛ (آنچه نزد شماست فانى مى‏ شود امّا آنچه نزد خداست باقى مى‏ ماند ...) را به گوش جان شنيده و پذيرفته است، به جاى حرص در جمع‏ آورى مال، حرص در انفاق فى سبيل اللَّه دارد.
هنگامى كه پايه‏ هاى ايمان، به ويژه توحيد افعالى در وجود انسان متزلزل گردد، صفات رذيله بى شمارى به سراغ انسان مى ‏آيد كه يكى از خطرناك ‏ترين آنها حرص است، پس با تقويت پايه‏ هاى ايمان بايد به مقابله با آن برخاست.
يكى ديگر از ريشه‏ هاى حرص، جهل و بى خبرى نسبت به پى آمدهاى آن مى ‏باشد. اگر انسان بداند حرص، آرامش او را در تمام زندگى بر هم مى‏ زند، و مايه رنج و تعب دايمى اوست، و شخصيّت او را درهم مى ‏كوبد و در انظار خوار و خفيف‏ مى‏ سازد، و سبب مى‏ شود كه در عين غنا همچون فقيران زندگى كند، او زحمت بكشد و اموالش را براى ديگران ذخيره كند، در قيامت حساب آنها را بايد پس دهد، ولى در دنيا ديگران لذّت آن را ببرند و .... آرى اگر حريص در اين پيامدها بينديشد قطعاً در روح او اثر مى‏ گذارد.
مرحوم فيض كاشانى در «المحجّةُ البيضاء» مى‏ گويد: داروى بيمارىِ حرص، سه ركن دارد: «صبر» و «علم» و «عمل» كه مجموع آنها پنج چيز مى‏ شود.
اول: اقتصاد و ميانه ‏روى در هزينه‏ هاى زندگى؛ زيرا كسى كه هزينه‏ هايش افزون گردد، زندگى آميخته با قناعت او را سير نمى‏ كند، بنابراين رعايت اعتدال و ميانه‏ روى در صرف اموال، دشمنِ حرص است. در حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) مى ‏خوانيم: «مَنِ اِقْتَصَدَ اَغْنَاهُ اللَّهُ، وَ مَنْ بَذَّرَ اَفْقَرَهُ اللَّهُ»(3)؛ (كسى كه اعتدال در هزينه ‏هاى زندگى را رعايت كند خدا او را بى نياز مى ‏كند و كسى كه اسراف و تبذير كند فقيرش مى‏ سازد).
دوّم: هنگامى كه مال به اندازه كافى براى زيستن دارد، نگران آينده نباشد؛ چرا كه بسيارى از حريص‏ها به خاطر تأمين آينده حرص مى ‏زنند، آينده ‏اى كه با تدبير در موقع خود قابل تأمين است، اين همان است كه قرآن مى ‏گويد: «اَلشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ ...»(4)؛ (شيطان شما را [به هنگام انفاق] وعده فقر و تهيدستى مى‏ دهد و به فحشاء [و زشتیها] امر مى‏ كند!...).
سوّم: در فوايد قناعت و عزّت حاصل از آن و زيانهاى حرص و طمع و ذلّت ناشى از آنها بينديشد تا انگيزه‏ اى براى قناعت و فاصله گرفتن از حرص او گردد. پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله) فرمود: «عِزُّ الْمُؤْمِنِ اِسْتِغْنَاهُ عَنِ النَّاسِ»(5)؛ (عزّت مؤمن در بى نيازى او از مردم است).
چهارم: در تاريخ گذشتگان مخصوصاً گروهى از يهودِ حريص و دنياپرستان از اقوام ديگر بينديشد و حال آنها را با حال انبيا و اولياء اللَّه مقايسه كند و عقل خود را در اين‏ ميان به داورى بطلبد كه آيا به آن گروه بپيوندد يا به اين گروه؟ آنهايى كه با افتخار زيستند و با افتخار از جهان چشم پوشيدند و به جوار رحمت حق با روحى پاك و اعمالى صالح شتافتند، يا كسانى كه بدنام زيستند و بدنام از دنيا رفتند و با كوهى از گناه به سوى سرنوشت شومشان در قيامت شتافتند؟!
پنجم: در خطرات مال و ثروت بى حساب بينديشد و آفات دنيا و آخرت اين كار را در نظر بگيرد و نيز در آرامش و امنيّت حاصل از قناعت و عاقبت محمود آن فكر كند، هميشه در امر دنيا به زيردستان خود نگاه كند، نه به آنها كه بالادست او هستند، چرا كه شيطان دائماً او را تحريك مى‏ كند كه به افراد بالاتر نگاه كند و به او مى ‏گويد تو چه چيز از آنها كم دارى؟ چرا تلاش نمى‏ كنى؟ ببين آنها چگونه غرق ناز و نعمتند و از لذايذ دنيا بهره مى ‏گيرند؟! تو از خوف خدا بر خود تنگ گرفته ‏اى و دائماً حلال و حرام مى‏ كنى، مگر آنها خوف از خدا ندارند يا تو از آنها ديندارترى؟!
ابوذر مى‏ گويد: «اَوْصَانِى خَلِيلِى(صلى الله عليه و آله) اَنْ انْظُرَ اِلَى مَنْ هُوَ دُونِى، لَا اِلَى مَنْ هُوَ فَوْقِي»(6)؛ (يار با وفاى من [رسول خدا (صلى الله عليه و آله)] به من سفارش كرد [در امر دنيا] هميشه به زيردستان بنگرم نه به بالادستان!).(7)،(8)