شیعیان امامی در ایران علاوه بر ارتباط از طریق وکلای حضرت جواد(ع)، در ایام حجّ نیز در مدینه با امام(ع) دیدار می ‌کردند. «قم» نیز از مراکز مهم شیعه بوده و در دوران امام جواد(ع)، شیعیان آن دیار با حضرت در ارتباط نزدیک بودند. صالح بن محمد بن سهل یکی دیگر از اصحاب امام جواد(ع) در «قم» بود که رسیدگی به امور موقوفات آن حضرت در آن شهر را عهده ‌دار بود. این گستردگی ارتباط بیش از هر چیز ناشی از سفر امام رضا(ع) به خراسان و همچنین مدیون شبکه وکلای آن بزرگواران در مناطق مختلف ایران بود.

دو هدف مهم در برگزاری مناظرات امام جواد(ع) وجود داشت؛ نخستین انگیزه از طرف شیعیان بود که با توجه به سن کم آن حضرت می خواستند علم الهی امام را دریابند. دوم از طرف حکومت، به ویژه مأمون و معتصم، دو خلیفه معاصر آن حضرت بود كه می کوشیدند با تشکیل مجالس مناظره، امام جواد(ع) را رو در روی برخی از دانشمندان بنام زمان قرار دهند تا شاید در پاسخ برخی از پرسش ها درمانده شده و شیعیان، در اعتقاد خود به وجود علم الهی نزد ائمه اهل بیت(ع) دچار تردید شوند و از پیروی آنها خودداری کنند.

با مراجعه به کتب اهل سنت روایات بسیاری در احترام و منزلت امام حضرت جواد(ع) می یابیم. همانند ابوعثمان عمرو بن بحر جاحظ که در مدح امامان شیعه می گوید: «هر یک از آنان عالم، زاهد، عابد، شجاع، جواد، و تزکیه شده اند... و این براى هیچ بیتى از بیوت عرب و عجم تحقق نیافته است». هم چنین ابن تیمیه می گوید: «محمّد بن علىِ جواد از بزرگان بنى هاشم بود. او معروف به سخاوت و بزرگوارى بود، و لذا او را جواد (بخشند) نامیده اند».

حضرت امام محمد تقي(ع) نهمین پیشوای شیعیان، فرزند امام رضا(ع)، در سال 195 هجری از مادری به نام «سبیکه» يا «خيزران» متولد شدند و پس از 25 سال، در آخر ذی قعده سال 220 هجری به شهادت رسيدند. مشهورترین لقب امام نهم، «جواد» و کنیه‌ اش «ابو جعفر» است. امام محمد تقي(ع) پس از شهادت پدر بزرگوارش در سال 203 هجري تا سال 220 هجري امامت شیعیان را بر عهده گرفتند.

یکی از مباحث کلامی، امامت پیش از بلوغ است كه در زمان امامت امام جواد(ع) مطرح شد. به نظر «نوبختی» علّت اختلاف، شرط دانستن بلوغ براي امامت بود. اما «حجت خدا» علم را حتی قبل از بلوغ و بدون یادگیری و به طور لدنّی، می تواند اخذ کند. البته شیعیان از قبل نیز امامان را در مقابل انواع پرسش ها قرار می دادند تا به شرط پاسخ گویی به سؤالات و همچنین وجود نصّ به امامتشان به عنوان امام معصوم(ع) شناخته ‌شوند؛ لکن سنّ کم امام جواد(ع) این آزمایش را ضروری تر كرد و شيعيان نیز با دریافت پاسخ همه سؤالات خویش، با اطمینان خاطر امامت‌ ايشان را پذیرفتند.

آگاهی های تاریخی درباره زندگی امام جواد(ع) به خاطر محدودیّت های سیاسی، تقیه و شیوه های پنهانی مبارزه و طولاني نبودن زندگي ايشان چندان گسترده نیست؛ تنها می دانیم که مأمون سیاست پدرش را در کنترل امام کاظم(ع)، درباره امام رضا(ع) و امام جواد(ع) در پیش گرفت. او با عقد «ام الفضل» برای امام، ضمن كنترل امام جواد(ع) و زير نظر گرفتن رفت و آمد شیعیان به خانه حضرت، قصد داشت خود را از اتهام قتل امام رضا(ع) برهاند اما «ام الفضل» از امام(ع) صاحب فرزند نشد و مورد كم توجهی ايشان نيز قرار گرفت، لذا ناجوانمردانه امام(ع) را مسموم کرد.

مأمون بر ازدواج حضرت امام جواد(ع)  با دخترش اصرار زیادی داشت، و این ازدواج كاملاً جنبه سياسى داشت. وى از اين كار چند هدف را تعقيب مى كرد: 1. با فرستادن دختر خود به خانه امام(ع) آن حضرت را براى هميشه دقيقاً زير نظر داشته باشد. 2. با اين وصلت، به خيال خام خويش، امام(ع) را با دربار پرعيش و نوش خود مرتبط کند و بدين ترتيب بر قداست امام لطمه وارد سازد. 3. با اين وصلت علويان را از اعتراض و قيام بر ضد خود باز دارد. 4. هدف چهارم مأمون، عوام فريبى بود.

امام جواد (ع) با تمام محدوديتهایى که داشتند، از طريق نصب وكلا و نمايندگان، ارتباط خود را با شيعيان حفظ مى كردند. امام در سراسر قلمرو حكومت خليفه عباسى ، كارگزارانى (وكلايى) را اعزام مى كرد و با فعاليت گسترده آنان از تجزيه نيروهاى شيعه جلوگيرى مى فرمود.

هیچ مانعى وجود ندارد که خداوند بنابر مصالحی دوران شکوفایی عقل و جسم برخی بندگان را کوتاه کند. قبل از ائمه مردانی الهی از این موهبت برخوردار بوده اند، مثلا طبق آیات سوره مریم، خداوند در کودکی نبوت را به حضرت یحیی و حضرت عیسی داده است. در زمان ائمه نیز چنین مساله ای وجود داشته و ایشان با استناد به همین استدلال ها و مثال های قرآنی پاسخ چنین سوالاتی را می دادند. مثلا امام جواد(ع) که در9سالگی به امامت رسید، با مناظره و پاسخ عالمانه و متقن به پرسش گران، بسیاری از دهان های فتنه انگیز را بست.

از ابن حجر هیتمى و ديگران نقل شده: مأمون مى خواست دخترش را به امام جواد(ع) تزويج کند. بنى عباس، معترض شده، گفتند: او کودک است و هنوز علم و کمالى کسب نکرده، اگر صبر کنى که کامل شود و بعد از آن با او وصلت نمایى بهتر است؛ مامون براي اثبات مقام علمي امام در کودکي، مباحثه علمي بين ايشان و علماي بزرگ و نامدار از جمله يحيى بن اکثم بر قرار نمود که در آن مجلس، مباحث عالمانه و حکيمانه امام همگان را شگفت زده نمود.