دو هدف مهم در برگزاری مناظرات امام جواد(ع) وجود داشت؛ نخستین انگیزه از طرف شیعیان بود که با توجه به سن کم آن حضرت می خواستند علم الهی امام را دریابند. دوم از طرف حکومت، به ویژه مأمون و معتصم، دو خلیفه معاصر آن حضرت بود كه می کوشیدند با تشکیل مجالس مناظره، امام جواد(ع) را رو در روی برخی از دانشمندان بنام زمان قرار دهند تا شاید در پاسخ برخی از پرسش ها درمانده شده و شیعیان، در اعتقاد خود به وجود علم الهی نزد ائمه اهل بیت(ع) دچار تردید شوند و از پیروی آنها خودداری کنند.

مناظرات در عصر امام جواد(ع) به دو دلیل رونق بیشتری داشته است. 1- سنّ کم حضرت جواد الائمه(ع) که امامت آن حضرت را در نظر بسیاری از شیعیان با شبهه مواجه کرده بود، از اين رو براى اطمينان خاطر و به عنوان آزمايش، سؤالات فراوانى از آن حضرت مى كردند. 2- رشد مکتب معتزله و حمایت حکومت از آنها.

امام هادی(ع) در شرائط نامساعد و اختناق زمان خود، علاوه بر فعاليت هاى فرهنگى از طريق مناظرات، مكاتبات، پاسخ به شبهات و تبيين بينش درست در برابر مكاتب كلامى منحرف، راويان و محدثان و بزرگانى از شيعه مانند: فضل بن شاذان، حسين بن سعيد اهوازى، ايوب بن نوح، ابوعلى (حسن بن راشد) حسن بن على ناصر كبير، عبدالعظيم حسنى (مدفون در شهر رى) و عثمان بن سعيد اهوازى و... را تربيت كرد.