آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

منجّمان به دو نوع ماه قمرى قائل شده اند: 1-«ماه حسابى»؛ که برای ثبت تاریخ و وقایع است و به صورت منظم همواره به ترتیب، 30 در ماه نخست و 29 در ماه بعد و به همین ترتیب تا آخر حساب مى شود. 2- «ماه هلالی»؛ ماهى است که به وسیله رؤیت هلال با چشم، ثابت مى شود در اثر یک حرکت نوسانى خفیف که در ماه هست، ممکن است چند ماه متوالى 30 روز باشد. یعنى ماه در کمتر از این مقدار دیده نشود؛ و ممکن است سه ماه متوالى 29 روز باشد؛ یعنى در 29 روز بطور متوالى دیده شود.

در پاسخ به این سؤال، ابتدا باید به سوال دیگری پاسخ داده شود که: «چرا برخى از ماههاى قمرى 29 روز و برخى دیگر 30 روز است؟».

در پاسخ سوال مقدماتی باید بگوییم که: «گردش ماه به دور زمین در مدت سى روز تمام نیست بلکه در ظرف 29 روز و 12 ساعت و 44دقیقه و 3ثانیه است؛ از این نظر، قسمتى از ماههاى قمرى 29 روز در ماههاى متوالى با هم ضمیمه شده، یک روز را تشکیل مى دهند و از این نظر گاهى ماه قمرى 30 روز تمام مى شود».

طبق پاسخ یاد شده، سؤال اصلی ما به شرح زیر مطرح مى گردد که: آیا مى توان گفت که هیچ گاه نباید دو ماه قمرى متوالى 29 روز باشد؟ زیرا به ملاحظه اضافه شدن مقدار زاید از 29 روز به ماه بعد، باید ماه دوم همیشه 30 روز تمام باشد نه کمتر، در صورتى که گاهى دو ماه پى در پى 29 روز مى شود. گذشته از این، اگر دو ماه پى در پى 30 روز تمام باشد، نباید ماه سوم از 29 روز تجاوز کند؛ پس هرگاه هلال غیر قابل رؤیت شود، باید بعد از گذشتن دو ماهى که 30 روز حساب شده است، ماه سوم را 29 روز قرار دهیم، با این که در کتب فقها دیده مى شود که باید هر ماه را 30 روز حساب کنیم، مگر این که یقین به کمبود ماه پیدا شود.

جواب: مى دانیم که مدّت هر ماه قمرى مبنى بر یک دوره گردش ماه به دور زمین است.

از آن جا که منجّمان مجبورند عدد ایّام هر ماه را با عدد صحیح بیان کنند ـ زیرا در ثبت تاریخ وقایع نمى توان از روز سى ام ماه، نصفش را متعلّق به ماه قبل گرفت و نصف دیگرش را به ماه بعد داد ـ ناچار ماه قمرى باید حداقل 29 روز و حداکثر 30 روز تمام حساب شود. در این صورت منجّمان به دو نوع ماه قمرى قائل شده اند:

1ـ ماه حسابى

2ـ ماه هلالى

چون مدّت یک ماه قمرى 12 ساعت و 44 دقیقه و 3 ثانیه، از 29 روز زیادتر است و این کسر بیشتر از نصف شبانه روز مى باشد، لذا ماه اوّل سال را (محرّم) 30 روز مى گیرند و ماه دوم (صفر) را 29 روز و به همین ترتیب تمام ماههایى را که در مرتبه فرد (3، 5، 7، 9، 11) واقع مى شوند 30 روز و ماههایى که در مرتبه زوج مى باشند 29 روز محسوب مى دارند و اینهارا «ماه حسابى» مى گویند؛ بنابراین، هرگز دو ماه متوالى 30 روز و یا دو ماه متوالى 29 روز نیست، بلکه همواره به ترتیب 30 در ماه نخست و 29 در ماه بعد و به همین ترتیب تا آخر حساب مى شود؛ ولى منظور از «ماه هلال»، ماهى است که به وسیله رؤیت هلال با چشم، ثابت مى شود و مدار احکام اسلامى بر همین ماه استوار است.

اکنون این سؤال پیش مى آید که: «چرا فقها «ماه حسابى» را معتبر ندانسته اند؟»

از آن جا که در دستورات و روایات اسلامى رؤیت هلال موضوع براى روزه گرفتن و یا افطار کردن، معرّفى شده است، چنان که در روایات ما وارد شده: «صُم لِلرّؤیَةِ وَافْطِرْ لِلرُّؤیَةِ»؛ (با رؤیت هلال روزه بگیرید و با رؤیت هلال افطار کنید)،(1) مدّت هر ماه هلالى را از رؤیت هلال تا رؤیت ماه بعد مى دانند؛ نه به محاسبه 30 روز و 29 روز.

امّا، در اثر یک حرکت نوسانى خفیف که در ماه هست، ممکن است چند ماه متوالى ـ حداکثر چهار ماهـ 30 روز باشد: یعنى، ماه در کمتر از این مقدار دیده نشود؛ و ممکن است سه ماه متوالى 29 روز باشد؛ یعنى در 29 روز بطور متوالى دیده شود.(2).(3)