آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از آيات «قرآن» استفاده مى شود كه براى هر انسانى سه نوع «كتاب» يا «نامه عمل» وجود دارد: 1. كتابى كه براى هر انسانى جداگانه موجود است و تمام جزئيات اعمال در آن ثبت است و همان است كه گاه به دست راست و گاه به دست چپ مى دهند. 2. نامه اعمال امت هاست كه مجموعه اعمال يك امّت در آن جمع است. 3. كتاب واحدى است كه اعمال همه امت ها و تمام اوّلين و آخرين در آن ثبت است. ناگفته نماند كه از برخي آيات سوره «مطففين»، استفاده مي شود كه نيكان و بدان نيز هر يك كتابى مخصوص به خود دارند و اين، نوع چهارمى از نامه هاى اعمال است.

از آيات «قرآن مجيد» به خوبى استفاده مى شود كه براى هر انسانى سه نوع «كتاب» يا «نامه عمل» وجود دارد:
1. نخست كتابى است كه براى هر انسانى جداگانه موجود است و تمام جزئيات اعمال او در آن منعكس است و همان است كه گاه به دست راست و گاه به دست چپ داده مى شود، اين معنا در تعدادى از آيات منعكس مى باشد از جمله: آيه 13 سوره «اسراء» كه مي فرمايد: «وَ كُلَّ اِنْسَانٍ اَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَاباً يَلْقَاهُ مَنْشُوراً * اِقْرَأْ كِتابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً». تعبير «كُلَّ اِنْسَانٍ»؛ (هر انسانى) و همچنين «كِتابَكَ»؛ (نامه اعمال خودت) اشارات روشنى به اين نامه اعمال اختصاصى است. جمله «هَاؤُمُ اقْرَؤُوا كِتَابِيَه» و جمله «يا لَيْتَنِي لَمْ اُوتَ كِتَابِيَه» در سوره «حاقّه»، آيات 19 و 25 كه مى فرمايد: «بياييد نامه اعمال مرا بخوانيد» يا مى فرمايد: «اى كاش نامه اعمال من به دست من سپرده نمى شد» اشارات ديگرى در همين زمينه است.
2. دوم، نامه اعمال امت هاست كه مجموعه اعمال يك امّت در آن جمع است، چنانكه در آيه 28 سوره «جاثيه» مى خوانيم: «كُلُّ اُمَّةٍ تُدْعَى اِلَى كِتَابِهَا»؛ (هر امتى به سوى نامه اعمالش فرا خوانده مى شود). تعبير به «كتاب» به صورت مفرد نه جمع، آن هم براى يك امّت، شاهد مقصود ماست.
3. سوم، كتاب واحدى است كه اعمال همه امت ها و تمام اوّلين و آخرين در آن ثبت است و در حقيقت به منزله دفتر كلّ همگانى و مركزى محسوب مى شود، در آيه 49 سوره «كهف» به اين نامه عمل اشاره شده، مى فرمايد: «وَ وُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ»؛ (كتاب در آنجا گذارده مى شود و مى بينى كه همه گناهكاران از آنچه در آن است ترسانند!).
و از اين روشن تر، آيه 12 سوره «يس» است كه بعد از ذكر احياء مردگان و بيان نوشتن اعمال و آثار آنها از سوى خداوند، مى افزايد: «وَ كُلَّ شَيْءٍ اَحْصَيْنَاهُ فِي اِمَامٍ مُبِينٍ»؛ (ما همه چيز را در كتابِ آشكار احصاء كرديم) زيرا ذكر «امام» که منظور از آن ـ کتاب و نامه اعمال است ـ به صورت نكره كه به معناى مفرد است آن هم براى ثبت همه چيز، دليل بر جمع اعمال تمام خلايق؛ بلكه همه اشياء در يك كتاب است.
مرحوم علّامه طباطبايى در تفسير «الميزان» نيز اشاره به اين سه نوع نامه اعمال فرموده، هر چند آياتى كه مورد استشهاد ايشان است با آنچه در بالا آورديم در بعضى قسمتها متفاوت است.(1)
ناگفته نماند كه از آيات سوره «مطفّفين»، آيات 7 و 18 ممكن است استفاده شود كه «اَبْرار» و «فُجّار»؛ (نيكان) و (بدان) نيز هر يك كتابى مخصوص به خود دارند: «اِنَّ كِتَابَ الْفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ * ... * كَلَّا اِنَّ كِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِي عِلِّيِّينَ» و اين، نوع چهارمى از نامه هاى اعمال محسوب مى شود.
به هر حال واضح است كه منافاتى در ميان اين كتابها نيست و هيچ مانعى ندارد كه يك «عمل» را براى محكم كارى و تأكيد در كتابها و دفترهاى متعدد ثبت كنند، مردم در زندگى دنياى خود نيز گاه چنين كارهايى را انجام مى دهند.
و در هر صورت، اينها همه تأكيدى است براى اين حقيقت كه انسان كاملا بيدار و هشيار باشد و بداند اعمال او نه در يك جا كه در چندين جا ثبت و ضبط مى شود و امكان ندارد كارى از او سر بزند و روز قيامت حساب نشود و تازه در ماوراى همه اينها علم و آگاهى پروردگار است.(2)