آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«كاتبان نامه اعمال» در قرآن به چهار وصف توصيف شده اند: اوّل اينكه آنها محافظت و مراقبت نسبت به اعمال انسانها دارند. دوم اينكه آنها «كرام» هستند كه اشاره به بزرگوارى آنها مى كند؛ یعنی آنها مأمور ثبت تمام اعمال انسانها هستند آن هم توأم با لطف و بزرگوارى و عاري از خشونت. سوّم «كاتبين» هستند و همه اعمال را مى نويسند تا بدانيد چيزى از آنها فوت نمى شود. چهارم اينكه «آنها مى دانند شما چه مى كنيد»؛ اين تعبير، علاوه بر سخنان انسانها، شامل اعمال اعضاى تن و اعمال قلبى نيز مي شود.

در سوره «انفطار» سخن از «كاتبان نامه اعمال» و وسعت اطلاعات و آگاهى آنهاست، مى فرمايد: (به طور مسلّم نگاهبانانى بر شما گمارده شده، والا مقام و نويسنده، از اعمال شما به خوبى مطلعند و مى دانند چه مى كنيد)؛ «وَ اِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ* كِراماً كاتِبِينَ * يَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ».(1)
روشن است كه منظور از «حافظين» در اينجا فرشتگانى است كه مأمور حفظ و نگهدارى اعمال انسانها هستند، نه حفظ كردن در مقابل حوادث گوناگون. در واقع خداوند اين فرشتگان را به چهار وصف توصيف كرده است كه لازم و ملزوم يكديگرند، اوّل محافظت و مراقبت نسبت به اعمال انسان هاست.

سپس با توصيف آنها به «كرام» (جمع كريم) اشاره به بزرگوارى آنها مى كند، گرچه مأمور ثبت تمام اعمال انسان هستند؛ ولى اين كار هرگز آميخته با خشونت نيست؛ بلكه توأم با لطف و بزرگوارى است!
بعضى گفته اند: بزرگوارى آنها از اين نظر است كه اعمال نيك را بلافاصله با پاداشى ده برابر ثبت مى كنند و در ثبت اعمال بد، چند ساعت به تأخير مى اندازند(2) شايد صاحب عمل توبه كند. گاه نيز گفته شده بزرگوارى آنها به اين است كه اعمال نيك را به آسمان ها مى برند و ميان فرشتگان افشا مى كنند؛ ولى اعمال بد را با الهام از ستّار العيوب بودن خداوند كتمان مى كنند!
بعلاوه بزرگوارى آنها سبب مى شود كه انسان مراقبت بيشترى از اعمال خود كند چرا كه هيچكس دوست ندارد كار زشتى نزد شخص بزرگوارى انجام دهد.
توصيف سوّم «كاتبين» است كه شرحى است بر چگونگى محافظت آنها نسبت به اعمال آدمى، صريحاً مى گويد: آنها همه اعمال را مى نويسند تا بدانيد چيزى از آنها فوت نمى شود.
و از آنجا كه حفظ و كتابت نياز به آگاهى همه جانبه دارد، در چهارمين توصيف مى فرمايد: «آنها مى دانند شما چه مى كنيد» اين تعبير هم سخنان را شامل مى شود و هم اعمال اعضاى تن و هم اعمال قلبى.
ذكر واژه «حافظين» به صورت جمع يا به خاطر اين است كه دو فرشته در روز و دو فرشته در شب مراقب اعمال انسان ها هستند - همان گونه كه در بعضى از روايات آمده(3) - يا به خاطر اين است كه مخاطب همه انسان ها هستند و فرشتگانى كه مراقب همه مردم هستند، جمع مى باشند.(4)