آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

وجود «نامه اعمال» به انسانها هشدار مى دهد كه مراقب گفتار و رفتار خويش باشند كه همه چيز ثبت مى شود و در قيامت بى كم و كاست ارائه خواهد شد. البته احاطه علمى پروردگار مافوق همه اينهاست؛ ولى در غالب مردم، توجه به اين حقيقت مى تواند منشأ آثار فراوانى باشد. ايمان به مسئله نامه عمل و فرشتگانى كه شب و روز با انسانند و مأمور ثبت و ضبط اعمالند و ايمان به اين حقيقت كه در صحنه محشر، نامه اعمال در برابر ديده همگان گشوده مى شود و تمام گناهان مستور نمايان مى گردد و مايه رسوايى مي شود عامل بازدارنده عجيبى از گناهان است. به عكس نامه اعمال نيكوكاران سبب آبرو، اعتبار و افتخار آنها مى گردد.

بدون شك بيان گسترده و شرح «نامه اعمال» در آيات قرآنى و روايات مخصوصاً با توجه به اينكه تمام جزئيات اعمال و سخنان و نيات در آن ثبت مى شود در درجه اوّل به منظور آثار تربيتى آن است و «قرآن»، شرح تمام معارف واقعى را وسيله اى براى تهذيب نفوس و تكامل ارواح و تقويت مبانى اخلاق و تقوى قرار داده و به انسانها هشدار مى دهد كه مراقب گفتار و رفتار خويش باشند كه همه چيز ثبت مى شود و يكجا در قيامت بى كم و كاست ارائه داده خواهد شد.
درست است كه احاطه علمى پروردگار مافوق همه اينهاست و كسى كه ايمان كامل به احاطه علمى خداوند و حضور وجودى او در همه جا و هر زمان دارد، نيازى به نامه اعمال ندارد؛ ولى در غالب مردم، توجه به اين حقيقت مى تواند منشأ آثار فراوانى باشد.
كسى كه مى داند دائماً نوار ضبط صوتى همراه اوست و يك دستگاه كاملا مجهز فيلمبردارى مى كند و سرانجام تمام اين فيلم ها و آن نوارها، به صورت پرونده زنده و گويا و غير قابل انكارى در يك دادگاه عدل بزرگ مطرح مى شود، به طور يقين چنين انسانى كاملا مراقب اعمال و رفتار و گفتار خويش خواهد بود و تقواى نيرومندى بر درون و برون وجود او حاكم مى شود.
ايمان به مسئله نامه عمل كه هر صغير و كبير در آن مستطر است و فرشتگانى كه شب و روز با انسانند و مأمور ثبت و ضبط اين اعمالند و ايمان به اين حقيقت كه در صحنه محشر، نامه اعمال در برابر ديده همگان گشوده مى شود و تمام گناهان مستور در آن نمايان مى گردد و مايه رسوايى در ميان دوست و دشمن است عامل باز دارنده عجيبى از گناهان است.
به عكس نامه اعمال نيكوكاران سبب آبرو، اعتبار و افتخار آنها مى گردد، حتى از آنچه در مثال نوار و فيلم گفته شد برتر و بالاتر و موثرتر است و اين انگيزه مهمى بر اعمال نيك خواهد بود، منتهی گاه ايمان ها ضعيف است و گاه حجابِ غفلت، مايه دورى انسان از اين حقايق مهم مى گردد و گرنه ايمان به اين اصل قرآنى براى تربيت هر انسانى كافى است.
و لذا در ضمن بعضى از دعاها (كه مسلماً همه آنها نيز درس هايى براى تربيت انسان ها هستند) روى اين معنا تكيه شده است، چنانكه در دعاى معروف كميل مى خوانيم: «وَ كُلُّ سَيِّئَةٍ اَمَرْتَ بِاِثْباتِهَا الْكِرَامَ الْكَاتِبِينَ، اَلَّذينَ وَكَّلْتَهُمْ بِحِفْظِ مَا يَكُونُ مِنِّي وَ جَعَلْتَهُمْ شُهُوداً عَلَىَّ مَعَ جَوارِحِي وَ كُنْتَ اَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَىَّ مِنْ وَرائِهمْ وَ الشّاهِدَ لِما خَفِىَ عَنْهُمْ»؛ (خداوندا! تمام گناهانى را كه به نويسندگان بزرگوار [از فرشتگان] دستور داده اى آنها را ثبت كنند بر من ببخش، همان فرشتگانى كه مأمورشان ساخته اى آنچه از من سر مى زند ضبط كنند و آنها را علاوه بر اعضاى تنم، شهود بر من قرار دادى و در ماوراى آنها خودت مراقب من بوده اى و گواه منى بر آنچه از آنها پنهان مانده است).
اين بحث را با حديث پر معنايى از امام صادق(عليه السلام) پايان مى دهيم: در «احتجاج» طبرسى آمده است: «مردى از امام صادق(ع) پرسيد علت وجود ملائكه مأمور ثبت اعمال نيك و بد چيست؟ با اينكه مى دانيم خداوند «عالم السّر و الخفيات و ما هو اخفى» است و هر چيزى را كه مخفى تر از آن وجود ندارد مى داند؟!
امام(عليه السلام) در پاسخ فرمود: «اسْتَعْبَدَهُمْ بِذَلِكَ وَ جَعَلَهُمْ شُهُوداً عَلَى خَلْقِهِ لِيَكُونَ الْعِبَادُ لِمُلَازَمَتِهِمْ إِيَّاهُمْ أَشَدَّ عَلَى طَاعَةِ اللهِ مُوَاظَبَةً - وَ عَنْ مَعْصِيَتِهِ أَشَدَّ انْقِبَاضاً وَ كَمْ مِنْ عَبْدٍ يَهُمُّ بِمَعْصِيَتِهِ فَذَكَرَ مَكَانَهُمَا فَارْعَوَى وَ كَفَّ فَيَقُولُ رَبِّي يَرَانِي وَ حَفَظَتِي عَلَيَّ بِذَلِكَ تَشْهَدُ!»؛ (خداوند اين فرشتگان را مأمور عبادت خود ساخته و آنها را شهود بر بندگانش قرار داده تا بندگان به خاطر ملازمت آنان بيشتر مواظب اطاعت الهى باشند و از معصيت او بيشتر اجتناب كنند و چه بسيار بندگانى كه تصميم بر گناه مى گيرند سپس به ياد اين دو فرشته مى افتند و خوددارى مى كنند و مى گويند: پروردگار ما، ما را مى بيند و فرشتگانِ حافظ اعمال نيز گواهى مى دهند).(1)،(2)