قرآن در يك جا حسابگر اعمال بندگان را خداوند و در جاي ديگر، خود انسان دانسته است و اين دو هيچ تضادّى با هم ندارند. حساب كننده اصلى خداست؛ ولى به انسان نيز گفته مى شود تو مى توانى حسابگر خويش باشى و نتيجه همه اين محاسبه ها يكى است؛ چراكه مدارك حساب آن قدر روشن و پاداش ها معيّن و قوانين الهى در آن روز صريح و آشكار است كه جائى براى استنباط هاى نظرى كه مايه اختلاف احكام قضات مى شود وجود ندارد.

«تجسّم» يا «تجسّدِ اعمال» در «قيامت» به اين معنى است كه در آن روز عمل هر كس، اعم از نيك و بد در برابر او حاضر مى گردد و مايه نشاط و سرور يا شكنجه و عذاب و رسوايى او مى گردد. ظاهر آيات «قرآن» نشان مى دهد كه نفس اعمال نيك و بد در برابر صاحبان آنها در محشر ظاهر مى شود. در آيات آخر سوره «زلزال»، سه بار به مسئله تجسّم اعمال اشاره شده، مى فرمايد: «در آن روز مردم به صورت گروه هاى مختلف از قبرها خارج مى شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود! * پس هركس به اندازه سنگينى ذرّه اى كار خير بجا آورده آنرا مى بيند * و هركس به اندازه سنگينى ذرّه اى كار بد كرده آن را مى بيند».

خداوند در ارتباط با تجسم اعمال در قیامت می فرماید: «به یاد آورید روزى را که هر کس هر کار نیک و بدی را انجام داده حاضر مى بیند، در حالى که دوست مى دارد میان او و آن اعمال بد فاصله زمانى زیادى باشد خداوند شما را از [نافرمانى] خویش بر حذر مى دارد». بر اساس این آیه، اعمال نیک و بد انسان در قیامت، هر کدام در شکلى تجسم می یابد، گرچه برخی آن را به «جزای عمل» یا «نامه اعمال»، تفسیر کرده اند، ولی ظاهر آیه و اینکه گناهکار آرزو می کند میان او و عملش فاصله باشد، به حضور خود عمل دلالت دارد.

درباره سجین که به بدکاران وعده آن داده شده است دو تفسیر وجود دارد که باهم منافاتی ندارند: 1- به معنى دیوان کل اعمال بدکاران. 2- به معنى زندان عظیمى است براى همه بدکاران، و معلوم است که اینها علت و معلول یکدیگرند، یعنى هنگامى که نامه عمل انسان در دیوان کل اعمال بدکاران قرار گرفت، همان سبب مى شود که او را به پست ترین مقام و قعر دوزخ بکشاند.

از آيات «قرآن» استفاده مى شود كه براى هر انسانى سه نوع «كتاب» يا «نامه عمل» وجود دارد: 1. كتابى كه براى هر انسانى جداگانه موجود است و تمام جزئيات اعمال در آن ثبت است و همان است كه گاه به دست راست و گاه به دست چپ مى دهند. 2. نامه اعمال امت هاست كه مجموعه اعمال يك امّت در آن جمع است. 3. كتاب واحدى است كه اعمال همه امت ها و تمام اوّلين و آخرين در آن ثبت است. ناگفته نماند كه از برخي آيات سوره «مطففين»، استفاده مي شود كه نيكان و بدان نيز هر يك كتابى مخصوص به خود دارند و اين، نوع چهارمى از نامه هاى اعمال است.