پس از مرگ معاویه و به خلافت رسیدن یزید، شرایط براى مبارزه و تشکیل حکومت اسلامى توسط امام حسین(ع)  بیش از هر زمان دیگر فراهم شده بود. لذا آن حضرت در این مسیر اقداماتى را در پیش گرفت، از جمله: 1-  ترک بیعت با یزید. 2- تصریح به شایستگى خود براى خلافت. 3- پاسخ به دعوت کوفیان که این حرکت از بارز ترین نمودهاى تلاش امام حسین(ع) براى تشکیل حکومت اسلامى بود.

على بن يقطين که مامور امام کاظم(ع) در دربار هارون بود به طور سرّى «خمس» اموال خود را به حضور پيشواى هفتم مى‏ فرستاد و گاهى در شرائط خطرناك، اموالى  براى آن حضرت مى‏ فرستاد. دو نفر از ياران او نقل مى‏ كنند كه روزى على بن يقطين ما را احضار كرد و اموال و نامه‏ هايى به ما داد و گفت: دو مركب سوارى بخريد و از بيراهه برويد و اين اموال و نامه‏ ها را به امام كاظم(ع) برسانيد، به طورى كه كسى از وضع شما آگاه نشود.

علل خوددارى امام سجاد(ع) در قیام حرّه عبارتند از:
1- امام شكست نهضت مدينه را پيش بينى كرده، و مى دانستند باقى مانده نيروهاى تشيع بدون هیچ نتیجه ای از قیام، از بين خواهد رفت.
2- با توجه به سوابق عبدالله بن زبير، و نفوذى كه او در ميان صفوف شورشيان يافته بود، اين نهضت نمى‏ توانست يك نهضت اصيل شيعى باشد.
3- شورشيان، در انتخاب رهبر خود، هيچ گونه نظر خواهى از امام نكرده بودند؛ پيدا بود كه اين حركت، يك حركت خالص شيعى نيست و در صورت پيروزى معلوم نيست به نفع شيعيان تمام شود.

در جریان قیام مدینه، وقتى كه مردم، بنى اميه را از مدينه بيرون كردند، مروان از امام سجاد(ع) خواهش كرد كه همسر و خانواده او در حرم امام باشند. امام نيز با بزرگوارى پذيرفت. از اينرو طى سه روز كه مدينه دستخوش قتل و غارت بود، خانه امام سجاد(ع) مأمن خوبى براى پناهندگان بود و تعداد چهارصد نفر زن با اعضاى خانواده خويش به منزل امام پناهنده شدند و امام تا آخر غائله از آنان پذيرايى كرد.

در دوران غيبت صغرى امكان رؤيت حضرت مهدى (عج)، براى نوّاب خاص و برخى از شيعيان وجود داشت، امّا به دليل مشكلات سياسى، هر يك از نواب اربعه موظف بودند، برای حفظ جان حضرت، از بردن نام و افشاى محل حضور ایشان خوددارى کنند.

در عصر امام حسین(ع) معاویه حکومت سلطنتى استبدادى تشکیل داده و چهره اسلام را وارونه ساخته بود. او از یک سو، سیاست فشار سیاسى و اقتصادى را در مورد مسلمانان آزاده و راستین اعمال مى کرد، و از سوى دیگر، با احیاى تبعیضهاى نژادى و رقابتهاى قبیله اى در میان قبائل، آنان را به جان هم مى انداخت، تا از جانب آنها خطری متوجه او نباشد. از سوى سوم، به کمک عوامل مزدور خود با جعل حدیث به حکومتش وجهه مشروع و مقبول مى بخشید. در اثر این سیاست، مسلمانان، تبدیل به افرادى ترسو، سازشکار، و ظاهر ساز گشته بودند.

در زمان امام عسکري(ع) شيعیان در شهرهاى متعددى مانند: كوفه، بغداد، نيشابور، قم، آوه، مدائن، خراسان، يمن، رى، آذربايجان، سامرّاء، و... پراکنده بودند. این پراکندگی وجود سازمان ارتباطى منظمى را ايجاب مى‏كرد تا پيوند شيعيان را با حوزه امامت از يك سو، و ارتباط آنان را با همديگر از سوى دوم برقرار سازد. امام نمايندگانى از ميان شخصيت هاى برجسته شيعيان، برگزيده و در مناطق متعدد منصوب كرده و با آنان در ارتباط بود. علاوه بر آن، امام از طريق اعزام پيك ها و همچنین از طريق مكاتبه با شيعيان ارتباط داشتند.

از آنجا كه در دوره امام عسکری(ع) شخصيت هاى بزرگ شيعه در فشار بودند، امام به تناسب مورد، هر يك از آنان را به نحوى دلگرم و راهنمايى مى‏ كرد و روحيه آنان را بالا مى ‏برد تا ميزان تحمل و صبر و آگاهى آنان در برابر فشارها، تنگناها و فقر و تنگدستي ها فزونى يابد و بتوانند مسئوليت بزرگ اجتماعى و سياسى و وظايف دينى خود را به خوبى انجام دهند. نامه امام به محمد بن حسن بن ميمون و على بن حسين بن بابويه قمى، نمونه بارز این اقدامات است.

امام حسین(ع) در برابر بدعت ها و بیدادگری هاى بى شمار معاویه سکوت نمی کرد، بلکه ایشان در آن شرائط پرخفقان که کسى جرات اعتراض نداشت، تا آنجا که در توان داشت، در برابر مظالم معاویه به مبارزه و مخالفت بر می خاست. نمونه این اقدامات؛ سخنرانی ها و نامه های اعتراض آمیز، سخنرانی کوبنده و افشاگرانه در کنگره عظیم حج، ضبط اموال دولتی و... می باشد.

روزى هارون به امام کاظم(ع) اعلام كرد كه حاضر است «فدك» را به او برگرداند. امام فرمود: در صورتى حاضرم فدك را تحويل بگيرم كه آن را با تمام مرزهايش پس بدهى! هارون پرسيد: مرزهاى آن كدام است؟ امام حدود فدک را تمام مرزهای خلافت اسلامی معرفی کرد. هارون گفت: با اين ترتيب چيزى براى ما باقى نمى‏ ماند! امام فرمود: مى‏ دانستم كه نخواهى پذيرفت... امام مى‏ خواست به هارون بگويد: فدك رمزى از مجموع قلمرو حكومت اسلامى است، و غصب فدك در حقيقت جلوه اى از مصادره حق حاكميت اهل بيت عصمت و طهارت(ع) بود.