آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بسيارى از احاديث تاكيد دارند كه بهشت و دوزخ هم اكنون مخلوقند. روايات مربوط به معراج پيامبر(ص) به مسئله بهشت و دوزخ و وجود فعلى آنها اشاره كرده است. به تأكيد علامه مجلسي، ايمان به بهشت و دوزخ آن طور كه در آيات و اخبار وارد شده بدون تأويل كردن به معناى ديگر از ضروريات دين است و غالب علماى اسلام معتقدند كه بهشت و جهنم هم اكنون مخلوق هستند.

بسيارى از احاديث اسلامى تأييد و تأكيد مى كند كه بهشت و دوزخ هم اكنون مخلوقند، از جمله در حديثى از امام علي بن موسى الرضا(عليهما السلام) آمده است كه يكى از اصحاب او از بهشت و دوزخ پرسيد كه آيا آنها هم اكنون مخلوقند؟ امام(ع) فرمود: «وَ اِنَّ رَسُولَ اللهِ قَدْ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ رَأَى النَّارَ لَمَّا عُرِجَ بِهِ اِلَى السَّمَاءِ»؛ (آرى آفريده شده اند و پيامبر(صلى الله عليه وآله) به هنگام معراج وارد بهشت شد و دوزخ را نيز مشاهده كرد). راوى مى گويد عرض كردم گروهى مى گويند: آنها مخلوق نيستند، امام(ع) فرمود: «مَا اُولئِكَ مِنَّا وَ لَا نَحْنُ مِنْهُمْ، مَنْ اَنْكَرَ خَلْقَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ فَقَدْ كَذَّبَ النَّبِيَّ وَ كَذَّبَنَا ...»(1)؛ (آنها از ما نيستند و ما از آنها نيستيم، كسى كه آفرينش بهشت و دوزخ را انكار كند پيامبر را تكذيب كرده و ما را نيز تكذيب نموده است ...).
در بسيارى از رواياتِ مربوط به معراج پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) به مسئله بهشت و دوزخ و وجود فعلى آنها اشاره شده و اينها در حقيقت تأكيدى است بر آنچه كه «قرآن» در سوره «نجم»(2) در جريان معراج پيامبر خدا(ص) نيز اشاره كرده است.
در كتاب «تفسير علي بن ابراهيم» در شرح آيه «وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى * عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى» چنين آمده است: «وَ امَّا الرَّدُّ عَلَى مَنْ اَنْكَرَ خَلْقَ الجَنَّةِ وَ النَّارِ فَقَولُهُ: عِنْدَها جَنَّةُ المَأْوَى، اَيْ عِنْدَ سِدْرَةِ المُنْتَهىَّ فَسِدْرَةُ الْمُنْتَهَى فِي السَّمَاءِ السَّابِعَةِ وَ جَنَّةُ المَأْوَى عِنْدَها»(3)؛ (پاسخ كسانى كه آفرينش بهشت و دوزخ را انكار مى كنند، آيه «عِنْدَها جَنَّةُ المَأْوَى» است يعنى در نزد سدرة المنتهى كه در آسمان هفتم است، بهشت جاويدان قرار دارد).
روايات متعددى كه در منابع شيعه و اهل سنّت درباره تولّد بانوى اسلام فاطمه زهرا(عليها السلام) آمده نيز گواه بر اين معناست كه مى گويد: «پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در شب معراج وارد بهشت شد و از ميوه درختان بهشتى تناول فرمود و از همان ميوه، نطفه زهرا(س) منعقد شد و لذا پيامبر(ص) او را بوسيد و مى گفت: از او بوى بهشت مى شنوم».(4)
در تفسير آيه 37 سوره «آل عمران» آمده است: «... كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقاً ...»؛ (هر زمان زكريا وارد محراب مريم(عليها السلام) مى شد غذاى مخصوصى در آنجا مى يافت)، و هنگامى كه سؤال مى كرد از كجا آورده اى؟ مى گفت: از سوى خداست). در بسيارى از منابع اسلام اعم از شيعه و اهل سنت آمده است كه اين غذا، ميوه هاى بهشتى بود كه خداوند آنها را در غير فصلِ خودش، در اختيار مريم(س) مى گذاشت.(5)
درباره بانوى اسلام فاطمه زهرا(عليها السلام) نيز در روايات اسلامى مى خوانيم كه خداوند مائده بهشتى بر آن حضرت نازل كرد و پيامبر(صلى الله عليه وآله) و حضرت علي(عليه السلام) و جمعى از همسران پيامبر(ص) و همسايگان از آن خوردند و پيامبر(ص) آن را تشبيه به جريان مريم(عليها السلام) كرده فرمود: «اَلْحَمْدُ للهِ الَّذِي جَعَلَكِ شَبِيهَةً بِسَيِّدَةِ نِسَاءِ بَنِي اِسْرَائِيلَ»(6)؛ (شكر مى كنم خدايى را كه تو را شبيه مريم، بانوى زنان بنى اسرائيل قرار داد).
ممكن است گفته شود اينها مربوط به بهشت برزخى است همان بهشتى كه ارواح شهدا نيز بعد از شهادت و قبل از قيامت در آن جاى دارند؛ ولى پاسخ اين سخن اين است كه بهشتِ برزخى مادى نيست؛ بلكه جنبه مثالى دارد و ارواح در قالب هاى مثالى در آن بهشت متنعّمند و مسلماً چنين بهشتى كه جنبه مادى عنصرى ندارد، ميوه هايى همچون ميوه هاى اين جهان كه قابل استفاده بر اين جسم مادى باشد در آن نخواهد بود؛ بلكه از جهاتى شبيه به صحنه هايى است كه انسان در خواب مى بيند و لذّاتى كه از آن بهره مند مى گردد.
اضافه بر اينها در روايات متعددى مى خوانيم كه بهشت هم اكنون در حال شكل گرفتن و گسترش به وسيله اعمال انسان هاست و پاره اى از اعمال سبب غرسِ درختانِ تازه اى در بهشت مى شود، اين گونه اخبار تنها در صورتى قابل مفهوم است كه بهشت هم اكنون موجود باشد از جمله به چند خبر آموزنده زير توجه كنيد:
1. در حديثى از ابو ايّوب انصارى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم كه در شب معراج، حضرت ابراهيمِ خليل(عليه السلام) بر من عبور كرد و گفت: «مُرْ اُمّتَكَ اَنْ يَكْثُرُوا مِنْ غَرْسِ الْجَنَّةِ، فَاِنَّ اَرْضَها وَاسِعَةٌ وَ تُرْبَتَها طيِّبَةٌ! قُلْتُ: وَ ما غَرْسُ الجَنَّةِ؟ قالَ: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ اِلَّا بِاللهِ»(7)؛ (به امتت دستور ده در بهشت زياد درختكارى كنند، چرا كه زمينش گسترده و خاكش پاك و حاصلخيز است! گفتم: درختكارى بهشت چيست؟ گفت: ذكر «لا حول و لا قوة الا بالله» است).
2. در حديث ديگرى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) آمده است: «مَنْ قالَ لَا اِلهَ اِلَّا اللهُ غُرِسَتْ لَهُ شَجَرَةٌ فِي الجَنَّةِ»(8)؛ (كسى كه لا اله الا الله بگويد درختى در بهشت براى او غرس مى شود).
3. در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) از آباء گراميش از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) چنين آمده است: «مَنْ قالَ سُبْحانَ اللهِ غَرَسَ اللهُ لَهُ بِهَا شَجَرَةً فِي الْجَنَّةِ وَ مَنْ قَالَ اَلْحَمْدُ للهِ غَرَسَ الله لَهُ بِها شَجَرَةً فِي الْجَنَّةِ وَ مَنْ قَالَ لَا اِلهَ اِلَّا اللهُ غَرَسَ اللهُ لَهُ بِهَا شَجَرَةً فِي الْجَنَّةِ وَ مَنْ قَالَ اللهُ اَكْبَرُ غَرَسَ اللهُ لَهُ بِهَا شَجَرَةً فِي الْجَنَّةِ»؛ (كسى كه سبحان الله بگويد خداوند درختى در بهشت براى او مى نشاند و كسى كه الحمد لله بگويد خداوند درختى در بهشت براى او مى نشاند و كسى كه لا اله الا الله بگويد خداوند درختى در بهشت براى او غرس مى كند و كسى كه الله اكبر بگويد خداوند درختى در بهشت براى او مى نشاند).
مردى از قريش در آنجا بود و عرض كرد اى رسول خدا! بنابراين درختان ما در بهشت زياد است! پيامبر(ص) در جواب فرمود: «نَعَمْ، وَ لَكِنْ اِيّاكُمْ اَنْ تُرْسِلُوا عَلَيْها نِيراناً فُتُحْرِقُوها»(9)؛ (آرى! ولى بر حذر باشيد از اينكه آتشى بر آنها بفرستيد و آنها را بسوزانيد).
4. در حديث ديگرى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) تعبير لطيف ترى در اين زمينه ديده مى شود و آن اينكه مى فرمايد: «هنگامى كه به معراج رفتم وارد بهشت شدم در آنجا فرشتگانى را ديدم كه قصرهايى مى سازند و گاه توقف مى كنند از علت اين امر سؤال كردم گفتند: ما منتظر مصالح هستيم! گفتم: مصالح شما چيست؟ گفتند: ذكر «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر» كه مؤمن مى گويد: هنگامى كه ذكر مى گويد بنا مى كنيم و هنگامى كه خوددارى مى كند دست نگه مى داريم».(10)
اين بحث را با سخنى از مرحوم علّامه مجلسى پايان مى دهيم: او در «بحار الانوار» ذيل روايات مربوط به بهشت و دوزخ مى گويد: «بدان ايمان به بهشت و دوزخ آن گونه كه در آيات و اخبار وارد شده بدون تأويل كردن به معناى ديگر از ضروريات دين است ... اما اينكه آنها هم اكنون مخلوقند يا نه؟ غالب علماى اسلام مگر گروه اندكى از معتزله معتقدند كه هم اكنون مخلوق هستند و آيات و اخبار متواتره سخن آن گروه اندك را نفى مى كند و مذهب آنها را تضعيف مى نمايد و ظاهر اين است كه احدى از علماى اماميّه قائل به اين مذهب نادرست نيست مگر سخنى كه به سيد رضي نسبت مى دهند.(11)،(12)