روایاتی که دربارۀ مذمت مختار در کتب روایی و رجالی ذکر شده پنج روایت است؛ سند سه روایت به طور جدّی ضعیف است و روایت چهارم مرسل است و متن روایت پنجم هم دچار تحریف است. اگر اقوال ائمه(ع) را ملاحظه کنیم، می فهمیم که مختار از پیشگامان مجاهدانی است که خداوند جل جلاله آنها را ستوده است. واضح است که دشمنان مختار برایش عیوبی را ساختند تا او را از قلوب شیعه دور کنند.

در روایات اهل بیت درباره مدح مختار آمده است که: او قاتیلین ما را کشت و خون ما را مطالبه کرد؛ او خانه های ما را بنا کرد و دشمنان ما را کشت؛ بیوه زنان ما را شوهر داد و حق ما را گرفت و...؛ و دعاهایی مثل خدا او را رحمت کند، به او جزای خیر دهد و... درباره او گفته اند.

قیام توابین نخستين عكس العمل همگانی بود که بعد از حادثه كربلا، شكل گرفت. شيعيان كوفه خود را بيش از ديگران مستحق ملامت مى دانستند و از عدم نصرت فرزند رسول خدا(ص) احساس گناه مى كردند، براى جبران اين خطاى بزرگ، در پى قيام برآمدند و نزد بزرگان شيعه در كوفه رفته و قیام توابین را پایه ریزی کردند. آنها نه طالب پيروزى بودند و نه حكومت و نه غنايم؛ در واقع آنان مى خواستند با كشتن و كشته شدن، از عذابى كه به جانشان افتاده، رهايى يابند و گناهان خويش را شستشو دهند.

هادی عباسی از آغاز خلافت، سادات و بنى هاشم را زير فشار طاقت ‏فرسا گذاشت. در اثر همين بيدادگري ها، كم كم، نطفه يك نهضت مقاومت در برابر حكومت عباسى به رهبرى يكى از نوادگان امام حسن مجتبى(ع) به نام «حسين بن علی» معروف به «صاحب فخ» منعقد گرديد. ایشان پس از قیام و عقب راندن نیروهای عباسی از مدینه به سوی مکه حرکت کردند تا آنجا را پایگاه قیام قرار دهند ولی در سرزمین فخ بدست نیروهای حکومت عباسی به شهادت رسیدند.

«يحيى بن عبدالله» نواده امام حسن، يكى از بزرگان هاشمى و از ياران خاص امام صادق(ع) بود. او در جريان قيام «حسين شهيد فخّ» بر ضد حكومت ستمگر عباسى شركت داشت و پس از شكست و شهادت حسين، با گروهى به «ديلم» رفت و مردم آن منطقه به او پيوستند. هارون «فضل بن يحيى» را با سپاهى به ديلم فرستاد. فضل به او پيشنهاد امان كرد. يحيى كه بر اثر توطئه‏ هاى هارون و فضل نيروهاى خود را در حال تفرّق مى‏ ديد، ناگزير راضى به قبول امان شد. اما هارون علیه او توطئه کرد و با تشکیل شورایی فرمایشی فتوای قتل او را گرفت.

بعضی از علما به استناد دو روایت عقیده دارند که مختار فاسد العقیده بوده و مستحق ورود در آتش است. اولا: هر دو روایت ضعیف هستند. ثانیا: می توان صدورشان از معصوم را حمل بر تقیه کرد.

امام کاظم(ع) از آغاز با حسين شهيد فخ در تماس و ارتباط بود. گرچه پيشواى هفتم شكست نهضت را پيش بينى مى‏ كرد، ليكن هنگامى كه احساس كرد حسين در تصميم خود استوار است، به او فرمود: «گرچه تو شهيد خواهى شد، ولى باز در جهاد و پيكار كوشا باش، اين گروه، مردمى پليد و بدكارند كه اظهار ايمان مى‏ كنند ولى در باطن ايمان و اعتقادى ندارند، من در اين راه اجر و پاداش شما را از خداى بزرگ مى‏ خواهم». همچنین امام جواد(ع) می فرماید: بعد از فاجعه کربلا هیچ فاجعه ای برای ما بزرگتر ار فاجعه فخ نبوده است.

پس از شهادت امام حسين(ع) مردم مدينه نيز به خشم آمدند. حاكم مدينه با اشاره يزيد گروهى از بزرگان شهر را به دمشق فرستاد تا از نزديك، خليفه را ببينند و از مراحم وى برخوردار شوند تا مردم را به اطاعت از حكومت وى تشويق كنند... يزيد نزد آنان نيز از مجالس شراب خوارى و سگ بازى و ساز و آواز و فسق و فجور كوتاهى نكرد... نمايندگان به مدينه بازگشتند و در اجتماع مردم اين شهر اعلام كردند كه: «ما از نزد شخصى برگشته ‏ايم كه دين ندارد، شراب مى ‏خورد... اينك شما را شاهد مى ‏گيريم كه او را از خلافت بركنار كرديم».

علل خوددارى امام سجاد(ع) در قیام حرّه عبارتند از:
1- امام شكست نهضت مدينه را پيش بينى كرده، و مى دانستند باقى مانده نيروهاى تشيع بدون هیچ نتیجه ای از قیام، از بين خواهد رفت.
2- با توجه به سوابق عبدالله بن زبير، و نفوذى كه او در ميان صفوف شورشيان يافته بود، اين نهضت نمى‏ توانست يك نهضت اصيل شيعى باشد.
3- شورشيان، در انتخاب رهبر خود، هيچ گونه نظر خواهى از امام نكرده بودند؛ پيدا بود كه اين حركت، يك حركت خالص شيعى نيست و در صورت پيروزى معلوم نيست به نفع شيعيان تمام شود.

در جریان قیام مدینه، وقتى كه مردم، بنى اميه را از مدينه بيرون كردند، مروان از امام سجاد(ع) خواهش كرد كه همسر و خانواده او در حرم امام باشند. امام نيز با بزرگوارى پذيرفت. از اينرو طى سه روز كه مدينه دستخوش قتل و غارت بود، خانه امام سجاد(ع) مأمن خوبى براى پناهندگان بود و تعداد چهارصد نفر زن با اعضاى خانواده خويش به منزل امام پناهنده شدند و امام تا آخر غائله از آنان پذيرايى كرد.