روایاتی که دربارۀ مذمت مختار در کتب روایی و رجالی ذکر شده پنج روایت است؛ سند سه روایت به طور جدّی ضعیف است و روایت چهارم مرسل است و متن روایت پنجم هم دچار تحریف است. اگر اقوال ائمه(ع) را ملاحظه کنیم، می فهمیم که مختار از پیشگامان مجاهدانی است که خداوند جل جلاله آنها را ستوده است. واضح است که دشمنان مختار برایش عیوبی را ساختند تا او را از قلوب شیعه دور کنند.
در روایات اهل بیت درباره مدح مختار آمده است که: او قاتیلین ما را کشت و خون ما را مطالبه کرد؛ او خانه های ما را بنا کرد و دشمنان ما را کشت؛ بیوه زنان ما را شوهر داد و حق ما را گرفت و...؛ و دعاهایی مثل خدا او را رحمت کند، به او جزای خیر دهد و... درباره او گفته اند.
مختار برای قیام، به سراغ محمّد بن حنفيّه رفت و قيامش را به وى منسوب كرده خود را نماينده وى معرّفى نمود. حمايت ابراهيم اشتر كمك بزرگى به مختار کرد و پس از سه روز کوفه تصرّف شد. مختار بر فراز منبر رفت و از مردم بیعت گرفت. مختار، ابراهيم اشتر را به جنگ عبیدالله بن زیاد فرستاد که به کشته شدن ابن زیاد انجامید. آتش انتقام از قتله كربلا در فاصله اندكى جانيان كربلا را طعمه خويش ساخت و مختار هر يك را به تناسبِ عمل زشتى كه مرتكب شده بودند با اشدّ مجازات به سزاى اعمال ننگين خود رساند.
سران جنايتكار كوفه مانند؛ شَبَث بن ربعى و محمّد بن اشعث كه از شمشير مختار زخم دار شده بودند در بصره نزد مصعب بن زبیر جمع شده، مدام مصعب را به جنگ با مختار تحريك مى كردند. سرانجام مصعب لشكرى فراهم ساخته و به سوى مختار تاخت. مختار بدون آن كه از ابراهيم اشتر يارى بطلبد لشكرى را با فرماندهى اَحمر بن شُمَيط به جنگ مصعب فرستاد. ابن شميط با تعداد بسيارى از ياران خود كشته شد و لشكر مختار درهم شكست. مصعب پس از آن به سوى كوفه شتافت و مختار و بقاياى سربازانش را كشت.
جامعه عراق در زمان حکومت زبیریان، خواستار اصلاحات اجتماعى و حمايت از موالى، و انتقام خون شهدای کربلا از بنی امیه بودند و به اميد تأمين اين خواسته ها با ابن زبير بيعت كردند؛ اما عملاً دریافتند حكومت ابن زبير چندان تفاوتى با حكومت امويان ندارد. از این رو مردم از اطراف ابن زبير پراكنده شده و از قيام مختار جمایت كردند مختاری که خود را وابسته به «محمد بن حنفيه»، دانسته و شعار خود را «يالثارات الحسين» قرار داده بود.
بعضی از علما به استناد دو روایت عقیده دارند که مختار فاسد العقیده بوده و مستحق ورود در آتش است. اولا: هر دو روایت ضعیف هستند. ثانیا: می توان صدورشان از معصوم را حمل بر تقیه کرد.
مختار ابن ابوعبيدة ابن مسعود ثقفى که در کودکی علی(ع) او را «كَيِّس» خطاب کرده است؛ يكى از چهره هاى سياسى و پرنفوذى است كه با درايت و زيركىِ خاصّى، با شعار خونخواهىِ امام حسين(ع) ارادتمندان آن حضرت را به گرد خود جمع كرد و براى فرصتى كوتاه زخم هاى دلشان را التيام بخشيد. مختار در سال 66 هجری قیام کرد و با انتقام از قاتلان امام حسین(ع) دل اهل بیت عصمت و طهارت را شاد نمود. او در سال67 در سن 63 سالگی توسط مصعب بن زبیر کشته شد.
قالَ الصّادقُ عليه السّلام :
بَکى عَلىُّ بْنُ الحُسَينِ عليه السّلام عِشْرينَ سَنَةً وَ ما وُضِعَ بَيْنَ يَدَيْهِ طَعامٌ اِلاّ بَکى .
امام زين العابدين عليه السّلام بيست ساله (به ياد عاشورا) گريست و هرگز طعامى پيش روى او نمى گذاشتند مگر اينکه گريه مى کرد.
بحارالانوار، ج 46، ص 108