آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از جمله نشانه هاي حسود اين است كه هنگامی که بشنود نعمتی به دیگری رسیده غمگین می شود، هر چند آثاری از خود بروز ندهد، گاه فراتر رفته زبان به غیبت و عیبجویی می گشاید، گاه از این هم فراتر رفته به دشمنی و عداوت و کارشکنی بر می خیزد. در آیات و روایات نیز اشارات روشنی در این مورد آمده، از جمله امام علي(ع) می فرمايد: «برای شناخت حسود همین بس که او غمگین شود؛ در حالی که تو شادمان هستی».

«حسد»، اين صفت رذيله مانند بسيارى از صفات ديگر گاه آشكار و صريح است و گاه مخفى و در حال كمون، به همين دليل بايد از آثارى كه بزرگان علم اخلاق و روانكاوان براى‏ آن ذكر كرده ‏اند يا به تجربه دريافته‏ ايم، آن را در مراحل اوليه بشناسیم و پيش از آنكه در وجودمان ريشه بدواند و مستحكم گردد به درمان آن بپردازیم. از جمله نشانه‏ هايى كه براى آن ذكر شده امور زير است:
1. هنگامى كه مى‏ شنود نعمتى به ديگرى رسيده است، غمگين و ناراحت مى‏ شود، هر چند آثارى از خود بروز ندهد.
2. گاه از اين مرحله فراتر مى‏ رود و زبان به غيبت و عيبجويى مى‏ گشايد.
3. گاه از اين هم فراتر مى‏ رود و به دشمنى و عداوت و كارشكنى برمى‏ خيزد.
4. گاه تنها به بى‏ اعتنايى و بى مهرى و يا قطع رابطه از شخصى كه مورد حسد او قرار گرفته قناعت مى‏ كند، سعى دارد او را نبيند و سخنى از او نشنود و اگر سخنى درباره او بگويند سعى مى‏ كند با ورود در مطالب ديگر گوينده را از ادامه سخن بازدارد، يا اگر مجبور به بيان مطلبى درباره او شود سعى مى‏ كند صفات برجسته او را پنهان سازد و يا نسبت به آن سكوت كند. هر يك از اين امور مى‏ تواند نشانه ‏اى از بروز صفت رذيله «حسد» باشد. در احاديثى كه در منابع اهل بيت(عليهم السلام) براى ما نقل شده است اشارات روشنى به اين معنى ديده مى ‏شود، از جمله در كلامى از اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى‏ خوانيم: «يَكْفِيكَ مِنَ الْحَاسِدِ اَنَّهُ يَغْتَمُّ فِى وَقْتِ سُرُورِكَ»(1)؛ (براى شناخت حسود همين بس كه او غمگين شود در حالى كه تو شادمان هستى!). به عكس هنگامى كه زيانى به انسان برسد، شخص حسود خوشحال مى‏ شود، همان گونه كه در آيه 50 سوره «توبه» مى‏ خوانيم: «اِنْ تُصِبْكَ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ اِنْ تُصِبْكَ مُصِيبَةٌ يَقُولُوا قَدْ اَخَذْنَا اَمْرَنَا مِنْ قَبْلُ وَ يَتَوَلَّوا وَ هُمْ فَرِحُونَ»؛ (هرگاه نيكى به تو رسد آنها را ناراحت مى‏ كند و اگر مصيبتى به تو رسد مى‏ گويند: ما قبلاً پيش‏ بينى چنين مطلبى را مى‏ كرديم و تصميم لازم را گرفتيم و باز مى‏ گردند در حالى كه خوشحالند!). آيات متعدّد ديگرى نيز اشاره به اين گونه عكس ‏العمل‏ ها از سوى كافران حسود دارد از جمله آيه‏ اى است كه می فرماید كافران به مواهبى كه از سوى خداوند به پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله) رسيده بود حسد مى‏ ورزيدند.
در روايات اسلامى نيز اشارات مكرّرى به همين مسئله ديده مى ‏شود كه حسودان هميشه از زوال نعمت محسود خوشحال مى ‏شوند و از موفّقيّت او ناراحت، از جمله در حديثى از اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى‏ خوانيم: «اَلْحَاسِدُ يَفْرَحُ بِالشُّرُورِ وَ يَغْتَمُّ بِالسُّرُورِ»(2)؛ (حسود از شرور و بدى‏ ها خوشحال مى‏ شود و از سرور و خوشحالى ديگران غمگين مى‏ گردد!).(3)