آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

راه درمان بیماری «حسد» بر دو قسم است: اول طریق علمی كه شخص حسود بايد روى دو چيز دقّت كند يكى پيامدهای ويرانگر حسد از نظر روح و جسم و ديگر ريشه‏ ها و انگيزه‏ هاى پيدايش حسد. دوم طریق عملی که شخص حسود تا آن جا که ممکن است نسبت به فردى كه مورد حسدش قرار گرفته محبّت كند و تا آنجا كه در اختيار اوست خير و سعادت او را بطلبد و به ديگران نيز همين امور را توصيه كند. به يقين تكرار اين كارها تدريجاً آثار رذيله حسد را از روح او مى‏ شويد و نقطه مقابل آن یعنی نُصح و خيرخواهى جانشین آن خواهد شد.

«حسد» يكي از بيمارى‏ هاى خطرناك اخلاقى است كه اگر انسان به درمان آن نپردازد دين و دنياى او را تباه مى‏ كند. درمان اين بيمارى اخلاقى بر دو اساس استوار مى‏ باشد.
1. طرق علمى.
2. طرق عملى.
در قسمت «علمى» شخص حسود بايد روى دو چيز مطالعه و دقّت كند يكى پيامدها و آثار ويرانگر حسد از نظر روح و جسم و ديگر ريشه‏ ها و انگيزه‏ هاى پيدايش حسد. همان گونه كه شخص معتاد به يك اعتياد خطرناك، مانند اعتياد به هروئين، بايد سرانجام كارِ معتادان را بررسى كند و ببيند آنها چگونه سلامت و تندرستى خود را از دست داده و زن و فرزند و حيثيّت اجتماعى آنها بر باد مى‏ رود و با دردناك‏ترين وضعى در جوانى جان مى‏ سپارند و نه تنها كسى از مرگ آنها ناراحت نمى‏ شود؛ بلكه مرگ او را سعادتى براى خانواده و فاميل و دوستانش مى‏ شمرند! همين‏طور «حسود» بايد بينديشد كه اين بيمارى اخلاقى به زودى جسم او را بيمار مى‏ كند، مانند خوره روح او را مى‏ پوساند و مى‏ خورد و از بين مى ‏برد، خواب و آرامش را از او سلب مى ‏كند و هاله ‏اى از غم و اندوه هميشه اطراف قلب او را گرفته است و از آن بدتر اينكه مطرود درگاه خدا مى ‏شود و به سرنوشتى همچون ابليس و قابيل گرفتار مى ‏آيد و تازه با همه اينها نيز نمى‏ تواند به مقصود خود يعنى زوال نعمت محسود برسد! بى شك مرور بر اين آثار و پيامدها و بررسى مكرّر احاديث نابى كه در اين زمينه آمده تأثير بسيار مثبتى در درمان اين بيمارى اخلاقى دارد.
«حسود» بايد بينديشد، اگر موادّ مخدّر سلامت روح و جسم را بر هم مى‏ زند و مرگ زودرس و رقّت ‏بار را به استقبال او مى‏ فرستد، او نيز علاوه بر بيمارى‏ هاى جسمى و روانى، آخرت خود را هم از دست مى‏ دهد، چرا كه عملاً به حكمت خدا اعتراض مى‏ كند و در پرتگاه شرك و كفر سقوط مى‏ نمايد، اينها از يك سو.
از سوى ديگر درباره انگيزه‏ هاى حسد بايد بينديشد و ريشه‏ هاى آن را يكى پس از ديگرى قطع نمايد، اگر دوستان ناباب و وسوسه ‏هاى آنها او را به اين وادى كشانده است با آنها قطع رابطه كند و هرگاه تنگ‏ نظرى و بُخل، سرچشمه اين رذيله اخلاقى شده، به‏ مداواى آنها برخيزد، اگر ضعف ايمان و عدم آشنايى به توحيد افعالى خداوند او را در اين گرداب پرتاب كرده است به تقويت مبانى ايمان و توحيد بپردازد و هرگاه ناآگاهى از استعدادهاى خويش و ظرفيّت‏ هايى كه براى ترقّى و پيشرفت در وجود اوست، او را گرفتار عقده حقارت و به دنبال آن حسد نموده است به درمان آن رو آورد و در سايه توكّل به خدا و اعتماد به نفس، عقده حقارت را بگشايد و رذيله حسد را از خود دور سازد. چه بهتر اينكه «حسود» عصاره و خلاصه‏ اى از اين امور را در صفحه يا صفحاتى بنويسد و هر چند روز يك بار بر آن مرور كند و حتّى با صداى بلند آن را براى خودش در تنهايى جمله جمله بخواند و پيرامون آن بينديشد و مخصوصاً روى رواياتى كه در اين زمينه از معصومين(عليهم السلام) رسيده تكيه كند، بى شك هر حسودى اين برنامه را به طور جدّى دنبال كند در مدّت كوتاهى نتيجه خواهد گرفت، روح و جسم خود را تدريجاً از شرّ حسد رهايى مى‏ بخشد و افق‏هاى روشنى از سلامت و سعادت در برابر او نمايان مى ‏گردد. مخصوصاً «حسود» بايد روى اين نكته كاملاً فكر كند كه اگر وقت و نيرويى را كه او براى زوال نعمت از محسود به كار مى‏ گيرد صرف پيشرفت خودش كند چه بسا از او جلو بيفتد.
به تعبير ديگر بايد «انگيزه‏ هاى حسد» را به «انگيزه‏ هاى غبطه» تبديل كند و نيروهاى ويرانگر را به نيروهاى سازنده مبدّل سازد.
اين معنى در حديثى از اميرمؤمنان علي(عليه السلام) نقل شده كه فرمود: «اِحْتَرِسُوا مِنْ سُورَةِ الْجُمَدِ وَ الْحِقْدِ وَ الْغَضَبِ وَ الْحَسَد وَ اَعِدُّوا لِكُلِّ شَىْ‏ءٍ مِنْ ذَلِكَ عِدَّةً تُجَاهِدُونَ بِهَا مِنَ الْفِكْرِ فِى الْعَاقِبَةِ وَ مَنْعِ الرَّذِيلَةِ وَ طَلَبِ الْفَضِيلَةِ»(1)؛ (خود را از شدّت بُخل و كينه و غضب و حسد در امان داريد و براى مبارزه با هر يك از اين امور وسيله‏ اى آماده سازيد، از جمله تفكّر در عواقب سوء اين صفات رذيله و راه درمان و طلب فضيلت از اين طريق!).
امّا از نظر «عملى»، مى‏ دانيم: تكرار يك عمل تدريجاً تبديل به يك عادت مى‏ شود و ادامه عادت تبديل به ملكه و صفت درونى مى‏ گردد، اگر حسود به جاى اينكه براى درهم شكستن اعتبار و شخصيّت فردى كه مورد حسدش قرار گرفته به تقويت موقعيّت خود بپردازد، به جاى غيبت و مذمّتش او را به خاطر صفات خويش مدح و ستايش كند و به جاى تلاش در تخريب زندگى مادّى او، خود را آماده اعانت و همكارى با او نمايد، تا مى‏ تواند از او سخن بگويد، تا ممكن است نسبت به او محبّت كند و تا آنجا كه در اختيار اوست خير و سعادت او را بطلبد و به ديگران نيز همين امور را توصيه كند، به يقين تكرار اين كارها تدريجاً آثار رذيله حسد را از روح او مى‏ شويد و نقطه مقابل آن - كه «نصح» و «خيرخواهى» است - با يك دنيا نور و صفا و روحانيت جانشين آن مى‏ گردد.
علماى اخلاق به افراد ترسو براى از ميان بردن اين رذيله اخلاقى توصيه مى‏ كنند كه در ميدان‏ هايى كه ورود در آن شجاعت فراوان مى‏ خواهد گام بگذارند و اين كار را بر خود تحميل كنند تا تدريجاً ترس آنها بريزد و شجاعت به صورت عادت و حالت در آيد و سپس ملكه گردد. همين گونه حسود بايد با استفاده از ضدّ آن به درمان پردازد كه درمان هر بيمارى دارويى است كه از ضدّ آن تشكيل يافته است! در حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) مى‏ خوانيم: «اِذَا حَسَدْتَ فَلَاتَبْغِ»(2)؛ (هنگامى كه نسبت به كسى حسد پيدا كردى بر طبق آن عمل نكن و بر او ستمى روا مدار) و در حديث ديگرى از اميرمؤمنان علي(علیه السلام) آمده است كه فرمود: «اِنَّ الْمُؤْمِنَ لَا يَسْتَعْمِلُ حَسَدَهُ»(3)؛ (مؤمن حسد خود را به كار نمى ‏گيرد).
از جمله امورى كه در درمان حسد بسيار مؤثّر است راضى به رضاى حق بودن و تسليم در برابر اراده او شدن و قانع به زندگى خويش گشتن است، در حديثى از حضرت علي(علیه السلام) مى‏ خوانيم: «مَنْ رَضِىَ بِحَالِهِ لَمْ يَعْتَوِرَهُ الْحَسَدُ»(4)؛ (كسى كه به آنچه دارد راضى باشد؛ حسد دامان او را نمى‏ گيرد).(5)