از جمله مشكلات اسلام، مشكل يتيمان خردسال و دارايي‌هاى ايشان، و زنان جوان و بيوه بود كه بازمانده جنگها بودند. راه حل مشكل زنان بيوه، دادن اجازه به مردان كفو و همتا بود كه با آنها ازدواج كنند، تا هم امكان صرف اموال يتيمان در جهت مصالح آنها فراهم شود و هم از گسترش فساد و فحشا جلوگيرى شود؛ زيرا زن شوهر مرده، خود را در حمايت و كفالت مردى مؤمن و با كفايت مى ديد.

قرآن کریم خوردن مال يتيم را خوردن آتش شمرده و می فرماید: «به مال يتيم، جز براى اصلاح نزديك نشويد، تا به حد رشد خود برسد». هم چنین در تعبير بسيار تكان دهنده اى، قهر و بد رفتاری با آنان را همردیف کفر به خدا دانسته و مي فرمايد: «آيا كسى كه پيوسته روز جزا را انكار مى كند ديدى؟! او همان كسى است كه يتيم را با خشونت مى راند». در واقع خداوند در آيات بسياري، به بحث در مورد ايتام پرداخته، و مسلمانان را نسبت به آنها آگاه نموده است.

يكى از فضايل مهم اهل بيت(ع)، شیوه برخورد آنان با ایتام است كه در سوره «انسان» به أن پرداخته شده است. در زمان بیماری حَسَنین(ع)، امام علی(ع) نذر می کند که اگر فرزندانش شفا یافتند سه روز روزه بگیرد. پس از برطرف شدن بیماری آنان، و در هنگام اقامه نذر، امام و فرزندانش سه روز افطار خود را به فقیر، یتیم و اسیر بخشیدند لذا خداوند در قرآن فرمود: «غذاى خود را به مسكين، يتيم و اسير اطعام مى كنند و مى گويند: ما شما را به خاطر خدا اطعام مى كنيم».

از داستان انفاق حضرت علی(ع) به فرزندان يتيم درس هایی مي توان فراگرفت؛ اول: نسبت به مشكلات يتيمان بي تفاوت نباشيم. دوم: برای كمك رساني به يتيم ها، خودمان اقدام كنيم و از كمك ديگران در اين باره استفاده نكنيم. سوم: هر كمكی كه به يتيمان مي كنيم بدون منت باشد. چهارم: كمك به بچه های یتیم منحصر به کمک های مادی نیست و لازم است از كمك های معنوی و روحی نیز استفاده شود.

مرد گنهكاری از دنيا رفت و هيچ كس حاضر نبود بر جنازه اش حاضر شود. اما مرد زاهدی پيش آمد و گفت آماده نماز شويد. همه از اين جريان در شگفت بودند. بالاخره از زاهد پرسيدند. زاهد گفت: در خواب ديدم به من گفتند: برو در فلان محل بايست، جنازه‌‌اى مى‌آورند كه فقط يك زن همراه اوست، بر او نماز بخوان كه آمرزيده شده! زاهد از زن پرسيد: شوهر تو چه عملى مى كرد كه سبب آمرزش او شد؟ جواب داد: او كارهای خوبی انجام نمی داد: اما هميشه در خانه اش دو يا سه يتيم بودند و به‌ آنها بيشتر از اطفال خود مهربانى مى كرد.

برخى در اعتراض به شیعه گفته اند در قرآن حکم شده که قبل از بلوغ کودکان یتیم، از دادن اموال شان به آنها امتناع کنید، حال چگونه ممکن است کودکى را امام قرار داد و او را ولىّ بر مردم در تمام امور دین و دنیا نمود؟ منشأ اینگونه پرسش ها مقایسه امام با افراد عادی است درحالیکه امام به عنوان کسی که امامتش با برهان و کمال عقلش باعنایت الهی از عنفوان کودکی ثابت شده، به هیچ وجه مخاطب آیه فوق نمی باشد. کسی که با معجزه و نص امامتش ثابت شده با دیگر کودکانی که مصالح و مفاسد را درک نمی کنند متفاوت است.

واحدى در «الوسيط» و زمخشرى در «كشاف» می گویند: امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) برای شفای حسنین(ع) نذر کردند که سه روز روزه بگیرند، حسنین(ع) نیز با آنان روزه گرفتند ولی افطار هر روزشان را به تقاضای نیازمندان به آنها دادند در حالیکه خود به آن نیاز داشتند. ولذا خداوند سوره «هل أتی» را در شأن ایشان نازل فرمود و عمل آن بزرگواران را ستود. همين معنى را با تفاوت مختصرى، قرطبى در تفسيرش ذيل آيات مورد بحث نقل مى كند.

در آيات و روايات نشانه هائى از «ابرار» ذكر شده است. از جمله: 1ـ وفاء به نذر 2ـ خوف از عذاب 3ـ اطعام مسكين و يتيم و اسير 4ـ اخلاص 5ـ ترس و خوف از پروردگار در روز قيامت. پیامبر(ص) فرمودند: «نشانه ابرار ده چيز است: 1ـ دوست مى دارد براى خدا 2ـ دشمنى مى كند براى خدا 3ـ مصاحبت مى كند براى خدا 4ـ جدا مى شود براى خدا 5ـ غضب مى كند براى خدا 6ـ راضى مى شود براى خدا 7ـ عمل مى كند براى خدا 8ـ طلب و درخواست مى كند براى تقرب به خدا 9ـ خشوع کننده است 10ـ احسان مى كند براى خدا».