تفسیر ابن ابى حاتم رازى

معرفی کتاب «تفسیر ابن ابی حاتم رازی»

این تفسیر که نام اصلى آن «تفسیرالقرآن العظیم مسنداً عن الرسول» است توسط ابومحمد عبدالرحمن بن محمد بن ادریس بن منذربن داودبن مهران حنظلى ابن ابى حاتم رازى (240ـ327ق) تدوین و تصنیف شده است. او به امامان بزرگوار شیعه گرایش داشت و بسیارى از فضائل و وقایع مربوط به حضرت على و فرزندان پاک او(علیهم السلام) را در کتاب هایش نقل کرد و به همین دلیل، عده اى از متعصبان جاهل اهل سنت او را به ارتداد و تشیع متهم ساخته اند. اعتبار تفسیرابن ابى حاتم به گونه اى است که علماى اهل سنت آن را در ردیف تفسیر طبرى که مستند به صحابه، تابعان و پیروان آنان است، دانسته اند؛ به ویژه اینکه در این کتاب روایات معتبرى یافت مى شود که نمى توان آنها را در سایر منابع یافت. علاوه بر این، مطالب برخى از کتاب هاى تفسیرى پیش از خود مثل تفسیرسعید بن جبیر و مقاتل بن حیان را در تفسیرخود نقل کرده که معتبرترین منبع براى اطلاع از محتواى آنها بشمار مى رود.  مفسران بزرگ اسلام نظیر ابن کثیر، بغوى، شوکانى، و دیگران براى تدوین کتاب هاى تفسیرى و روایى خود بهره هاى فراوانى از این کتاب برده اند. بزرگانى مثل جلال الدین سیوطى تفسیراو را منبعى سرشار و قابل اعتماد براى مفسران پس از وى در همه دوران ها دانسته اند.

شأن نزول آيه «اِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدّاً»

طبق روایات و تفاسیر اهل سنت آيه «اِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدّاً» درباره چه کسی نازل شده است؟

در تفسير آيه 96 سوره «مريم» روايات زيادى در منابع معروف اهل سنّت مانند شواهد التنزيل، الدّرالمنثور، تفسير كشّاف، الصواعق و ... از شخص پيامبر(ص) نقل شده كه اين آيه درباره على(ع) است. در «شواهد التنزيل» روايات متعددى از براء بن عازب، ابورافع، جابربن عبدالله انصارى، ابن عباس و ابوسعيد خدرى با طرق مختلف نقل مى كند كه اين آيه درباره على(ع) است كه خداوند محبت او را در دل هر فرد با ايمانى جاى داده است.

معنای عبارت «ذوي القربي» از منظر روايات اهل سنت

روایات اهل سنت درباره معنای عبارت «ذوي القربي» چه می گویند؟

در تفسیر این عبارت روايات فراوانى در منابع اهل سنت مانند: شواهد التنزيل، الدّر المنثور، فضائل الصحابه، حلية الاولياء، مستدرك الصّحيحين، الصّواعق المحرقه و ... آمده است كه منظور از «ذوي القربى»، خویشاوندان پيامبر(ص) است و به اتفاق شیعه و سنی، امام علی(ع)، حضرت زهرا(س) و فرزندانشان جزء آن محسوب می شوند. با اين وجود بعضي براى كم رنگ كردن مقام اهل بيت(ع) مخاطب آيه را كفار قريش گرفته‌اند. درحالی که آنها اصلا رسالت پيامبر(ص) را قبول نداشتند چه رسد به اینکه بخواهند اجر ایشان را ادا کنند.

شأن نزول سوره «هل اتي» در روايات اهل سنت

از دید روايات اهل سنت، سوره «هل اتي» درباره چه کسانی نازل شده است؟

واحدى در «الوسيط» و زمخشرى در «كشاف» می گویند: امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) برای شفای حسنین(ع) نذر کردند که سه روز روزه بگیرند، حسنین(ع) نیز با آنان روزه گرفتند ولی افطار هر روزشان را به تقاضای نیازمندان به آنها دادند در حالیکه خود به آن نیاز داشتند. ولذا خداوند سوره «هل أتی» را در شأن ایشان نازل فرمود و عمل آن بزرگواران را ستود. همين معنى را با تفاوت مختصرى، قرطبى در تفسيرش ذيل آيات مورد بحث نقل مى كند.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قال أبو جعفر(عليه السلام):

لا يَقْبَلُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ حَجّاً ولا عُمْرَةً مِنْ مال حرام.

خداوند حج و عمره گزاردن با مال حرام را نمى پذيرد.

بحارالانوار: 93/120