يكى از حربه هاى دشمنان لجوج در برابر پيامبر(ص)، هتك، توهين و نسبت هاى ناروايی بود كه سبب آزار آن حضرت می شد. خداوند به پیامبر(ص) می فرماید: «وَ اصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَميلا»؛ «در برابر آنان شكيبا باش، و به طرز شايسته اى از آنها كناره گيرى كن». «هجر جميل» به معنی دورى شايسته به همراه محبت و حسن خلق است، که قرآن به عنوان شیوه ای تربيتى در برابر افراد لجوج، به پیامبر(ص) دستور می دهد در برابر کارهای آنان شکیبایی کرده و آن را نادیده بگیرد.

انسان در مسير طاعت الهى و ترک گناه با مشکلات بسیاری مواجه است كه ناخواسته دامان انسان را مي گيرد و اگر به اين حقيقت توجه کند كه در گذشته چنين بوده و در آينده نيز چنين خواهد بود، «صبر» کرده و از برکات «صبر» بهره مند می گردد. لذا امام صادق(ع) می فرماید: «كسى از شيعيان ما كه مبتلا به مصيبتى شود و شكيبايى پيشه كند پاداش هزار شهيد را دارد». از سویی در درمان «جزع» لازم است انسان به مصائب اولياء الهی در گذشته و مصائب دوستان خود توجه کند. همچنین خوب است در آثار مثبت صبر و آثار منفى جزع بينديشد.

فلسفه مهم «صبر» رسيدن به هدف هاى عالى است؛ انسان وقتي بخواهد هر كار مثبتى انجام دهد، چه بسا با مشكلات فراوانى مواجه است و لذا بايستي در برابر مشكلات و حرف و حديث‌ها، صبر و حوصله به خرج داد و الا اگر صبر و حوصله نباشد انسان از كار خير صرفنظر مى كند.

امام علی(ع) با اشاره به توازن ميان «صبر» و «مصيبت» مى فرمايد: «شكيبايى به اندازه مصيبت نازل مى شود و كسى كه دستش را به هنگام مصيبت بر زانو زند اجر او ضايع مى گردد»، اين سخن مايه تسلى مصيبت ديدگان است تا در مواجه با مصيبت بى تابى نكنند؛ زیرا خدا صبرِ لازم را به آنها مرحمت خواهد كرد، امام(ع) هنگام تسليت به «اشعث بن قيس» فرمودند: «اگر صبر كنى اجر و پاداش خواهى داشت و اگر بى تابى كنى گناهكار خواهى بود». البته گريه در اسلام ممنوع نيست؛ زيرا سرچشمه عاطفى دارد و تنها بى تابى و اظهار ناشكرى ممنوع است.

امام علی(ع) درباره ويژگي هاي «انسان صبور» می فرماید: «شخص صبور پيروزى را از دست نخواهد داد، هرچند زمان طولانى بگذرد». در واقع حقيقت صبر همان استقامت در برابر موانع رسیدن به مقصد و پيمودن راه طولانى رسيدن به هدف است، و تا چنين استقامتى در انسان نباشد موفق نمی شود؛ زيرا زندگى دنيا آمیخته با مشكلات است. تاريخ بارها نشان داده كه پيروزى در پرتو استقامت و صبر حاصل می شود. قرآن در رابطه با پیروزی بنی اسرائیل بر فرعونیان می فرماید: «وعده پروردگارت بر بنى اسرائيل، به خاطر صبر و استقامت آنان تحقق يافت».

امام علی(ع) در مورد ترك «صبر» می فرماید: «كسى كه صبر و شكيبايى او را نجات ندهد بى تابى او را از پاى در مى آورد». در طول زندگى انسان همواره مشكلات فراوانى وجود دارد، و ممکن است انسان در این مسیر شکیبایی کرده و یا از خود بى تابى نشان دهد، و البته در این بین انسان عاقل راه نخست را بر مى گزيند تا از اجر صابران برخوردار گردد. امام صادق(ع) می فرماید: «در برابر مشكلات و مصائب صبر و شكيبايى داشته باشيد؛ زيرا كسى كه صبر نكند جزع او را هلاك خواهد كرد و هلاكت او در اين است كه پاداشى به او داده نخواهد شد».

ایشان در خطبه شقشقیّه مى فرماید: «چون دیدم ابوبکر پیشدستى کرد و خلافت را در بر گرفت من در برابر آن خود را کنار کشیدم و پیوسته در این اندیشه بودم که آیا بدون داشتن یار و یاور به مخالفان حمله کنم یا بر این تاریکى کور، صبر نمایم؟ سرانجام دیدم بردبارى و شکیبایى در برابر این مشکل، به عقل و خرد نزدیکتر است؛ لذا شکیبایى پیشه کردم. این در حالى بود که گویى چشم را خاشاک پر کرده و استخوان، راه گلویم را گرفته بود چرا که با چشم خود مى دیدم میراثم به غارت مى رود».