«قصد قربت» یکی از لوازم «عبادت» است و انجام «عبادت» براى رسيدن به پاداش و ترس از آتش دوزخ، با «قصد قربت» منافاتی ندارد؛ زیرا در سرتاسر قرآن براى تشويق مؤمنان به اطاعت پروردگار از نعمت هاى بهشتى سخن گفته شده و براى نهى از مخالفت، از عذاب هاى دوزخ انذار شده است. البته شكی نيست که اگر عبادت پروردگار تنها براى اداى شكر و شايستگى حق پروردگار باشد، عبادتى در حد بسيار اعلا انجام شده است، اما بدان معنی نيست كه طمع در جنت و خوف از عذاب و يا رسيدن به مواهب مادى، با خلوص نيت مخالفت داشته باشد.

امام علی(ع) می فرماید: «[بنده خالص خدا] ... آنجا كه لازم است سخن مى گويد و آنجا كه لازم نيست سكوت مى كند؛ خود را براى خدا خالص كرده و خدا خلوصش را پذيرفته است. از اين رو او از گنجينه هاى دين خداست؛ او خود را ملزم به عدالت نموده و نخستين گام عدالتش، بيرون راندن هوا و هوس از دل خويش است؛ حق مى گويد و به آن عمل مى كند؛ هيچ كار خيرى نيست جز آنكه آهنگ آن مى كند؛ زمام اختيار خود را به دست قرآن سپرده و قرآن رهبر و پيشواى او است و هر جا قرآن منزل كند، آن را منزلگاه خويش می سازد».

در منابع اسلامی رسولان را با عنوان حواریّان می شناسیم. امام رضا(ع) در بیان وجه نامگذاری آنان فرموده اند: «... در اعتقاد ما، به این دلیل حواری نامیده شدند که درون خود را از آلودگی گناه زدوده و به درجه ی اخلاص رسیده بودند و با موعظه و نصیحت به زدودن آلودگی دیگران اقدام می کردند». روایتی از پیامبر(ص) آنان را دوازده نفر شخص خالص و انتخاب شده برای یاوری عیسی(ع) می داند که در نصرت خداوند و رسول او کوشا، شجاع و آماده بودند. هیچگونه ضعف و تکبری در آنان نبود، ... .

امام علی(ع) در حدیثی می فرمایند: «اَلاِخْلاصُ ثَمَرَةُ الْيَقينِ»؛ (اخلاص ميوه درخت يقين است). هر قدر يقين انسان به توحيد افعالى خدا بيشتر باشد و هيچ مؤثّرى را در عالم هستى، جز ذات پاك او نشناسد، و همه چيز را از ناحيه او و به فرمان او بداند، و اگر اسباب و عواملى در عالم امكان وجود دارد، آن را نيز سر بر فرمان او ببيند، چنين كسى اعمالش توأم با خلوص است؛ زيرا جز خدا مبدأ تأثيرى نمى بيند كه براى او كار كند. اين حقيقت در منابع اسلامى منعكس شده است.

امحتان دو گونه است؛ گاهی برای تحصيل علم امتحان گیرنده است، همانند امتحان اولياء مدرسه از محصلين خود، و گاهی امتحانی است که استاد به مقدار پیشرفت شاگردش علم دارد، ولى او امتحان را وسیله اى قرار مى دهد تا شاگرد با مطالعه بیشتر ورزیده  شود. در امتحان نوع اول استاد ذى نفع بود و در امتحان نوع دوم شاگرد، امتحانات الهی از نوع دوم است. شخص برای تلاش و پیشرفت آزمایش می شود. امتحان الهی برای پرورش و خالص شدن روح انسان می باشد و لذا خداوند انبیائش را امتحان می کند تا بتوانند در مقابل مستکبران بایستند.

در روایت آمده است: «ذاكرِ خداوند در ميان اهل غفلت مثل مبارز در راه خداست که پاداشش بهشت است». در روايتى ديگر نیز می فرماید: «كسى كه در بازار با خلوص به ياد خداوند باشد، درحالی كه مردم مشغول دنیایشان هستند و غافل می باشند، خداوند براى او هزار حسنه مى نويسد و او را مى آمرزد، آمرزيدنى كه بر قلب بشرى خطور نكرده است».

حضرت علی(ع) گواهی خود به توحید را شهادتی برخاسته از خلوص و برآمده از ذرّات وجود و اعماق روحشان می داند. شهادتی ابدی و ذخیره شده برای مقاطع حساس حیات. شهادت حضرت علی(ع) به توحید فقط شهادتی زبانی نبوده و ایشان در همه مقاطع زندگی خود مظهر کامل این اصل اساسی اعتقادات اسلامی بوده اند.

در اسلام، کمتر کسى به پایه «شهید» مى رسد، شهیدانى که آگاهانه و با اخلاص نیت به سوى میدان نبرد حق و باطل رفته، و آخرین قطرات خون پاک خود را نثار مى کنند. درباره مقام شهیدان، روایات عجیبى در منابع اسلامى دیده مى شود که حکایت از عظمت فوق العاده ارزش کار شهیدان مى کند. در حدیثى از رسول خدا(ص) مى خوانیم: «بالاتر از هر نیکى، نیکى دیگرى وجود دارد تا به شهادت در راه خدا رسد که برتر از آن چیزى متصور نیست».