کوثر در لغت به معنای خیر کثیر است. در بیان شأن نزول این سوره، در منابع تاریخی و حدیثی از قول صحابه و ائمه(ع) گفته شده که کوثر نهری پربرکت در بهشت است. نیز مفسران برای «کوثر» معانی دیگری ذکر کرده اند که به نظر می آید همگی آنها ذکر مصادیقی برای مفهوم خیر کثیر است. با این همه، اگر به این نکته توجه کنیم که دو فرزند پسر پیامبر اکرم(ص) در زمان کودکی فوت شدند و نیز به آیه سوم این عطف توجه داشته باشیم که وصف «بریده نسل بودن» را به دشمنان پیامبر برمی گرداند، به نظر می رسد باید مصداق اصلی «خیر کثیر» را اولاد و نسل و ذریه فراوان ایشان بدانیم. خیر کثیری که سرمنشأ اولیه آن، تولد حضرت زهرا(س) در خانه وحی بود. ذریه پیامبر(ص)، به عنوان نگهبانان اصلی آیین آسمانی اسلام و شریعتش، ائمه معصوم دوازده گانه اهل بیت(ع) بودند و غیر از آنها نیز بزرگان فراوانی از نويسندگان و فقها و محدثان و مفسران والامقام تاریخ اسلام، از همین ذریه بودند. چنین تفسیری از معنای «خیر کثیر»، مورد توجه مفسرین شناخته شده ای از اهل سنت مانند فخر رازی و آلوسی نیز بوده است.

عمرو بن عاص بن وائل بن هاشم، از سیاستمداران پنجگانه عرب است. فتنه ها از او آغاز و به او ختم مى شود. تاریخ، نیرنگ هاى او را نقل کرده است. پدر او عاص همان کسى است که قرآن صريحاً او را أبتر خوانده، چون مادر عمرو ليلا مشهورترين زن بد کاره مکّه بوده، هنگامى که عمرو عاص را به دنيا آورد بين پنج نفر از کسانى که با او همبستر شده بودند مردد بود و بدليل اينکه عاص به او پول بيشترى مى داد، عمرو را به او ملحق کرد. عمرو به هنگام مرگ در سال 43 به پسرش گفت: من دنياى معاويه را آباد کردم و دين خود را فاسد نمودم .

پیغمبر اکرم(ص) دو فرزند پسر داشت که هر دو در«مکّه» از دنیا رفتند. این موضوع زبان بدخواهان «قریش» را گشود و آنها پیامبر(ص) را «ابتر»؛ (بلا عقب) خطاب کردند. این سوره نازل شد و به طرز اعجازآمیزى به آنها خبر داد که: دشمنان او ابتر خواهند بود و برنامه اسلام هرگز قطع نخواهد شد. بشارتى که از یکسو، ضربه اى بود بر امیدهاى دشمنان اسلام و از سوى دیگر، تسلّى خاطرى بود به رسول اللّه(ص) که بعد از شنیدن این لقب زشت و توطئه دشمنان، قلب پاکش غمگین و مکدر شده بود.

در سوره كوثر دو پيش گويى مهم ديده مى شود؛ آنجا که مى فرمايد: «به يقين ما به تو كوثر و خير و بركت فراوان عطا كرديم». و آنجا که مى فرمايد: «دشمن تو به يقين ابتر و بريده نسل است». مشركان مكه هنگامى كه پسران پيامبر(ص) قاسم و عبدالله در مكه و ابراهيم در مدينه، چشم از جهان پوشيدند، گفتند: محمد(ص) پس از وفاتش نامش از خاطره ها محو مى شود؛ زيرا نسلى از او باقى نمانده. در اين سوره قرآن خبر مى دهد كسى كه نامش از خاطره ها محو مى شود، دشمنان او هستند و اما نام و آوازه او بلندتر و بلندتر مى شود.
 

«کوثر» از ماده كثرت، و در سوره کوثر به معنى خير كثير و بركت فراوان است. با توجه به شأن نزول آن و به قرینه کلمه «ابتر»، يكى از مصاديق بارز آن، فاطمه زهرا(س) است و در نسل برومند او تجلی کرده است. برخی امور مثل حوض کوثر، مقام نبوت، شفاعت و... نیز از دیگر مصادیق آن است.

ابتر در اصل، به معناى قطع عضوى از بدن حيوان است و در مورد انسان، به آنهايى كه عقیم و بی فرزند هستند، یا نام نيك آنها قطع مى شود و يا نام آنها از خاطره ها محو مى گردد، اطلاق می شود. این معنی درباره دشمنان پیامبر(ص) صادق است. در حالی که  نام نیک پیامبر(ص) و فرزندان او تا ابد باقی است.

پیامبر(ص) به هنگام خارج شدن از مسجد الحرام با عاص بن وائل گفتگو نمود. گروهى از سران قریش که در مسجد نشسته بودند هنگامى که عاص بن وائل وارد مسجد شد به او گفتند: با کی صحبت مى کردى؟ گفت: با این مرد ابتر. این آیات نازل شد و پاسخ کوبنده ای به آنها داد.