تنها چیزی که طبق این نظریه (بر فرض قبول آن) ثابت می شود این است که عالم ماده «حادث» است و این حدوث انفجاری و یکباره جهان، با «وجود خدا» منافات ندارد، چون خود این «انفجار» و «هسته اولیّه و متراکم جهان» نیاز به «علت» دارد. همان «ذره ای» که طبق این نظریه، این همه کهکشان از انفجار آن پدید آمده و با این نظم در حال حرکت هستند، هر چه باشد خود نیاز به خالقی دارد و از «عدم» بوجود نیامده و همان خالقی که آن «ذره» را بوجود آورده، این نظم شگفت انگیز را بین ذراتی که از انفجار آن حاصل شده قرار داده است و همه حرکات این عالم را اداره می کند، و هیچ چیزی در عالم «تصادفی» اتفاق نمی افتد، بلکه «علتی» دارد.

در نظام تكوين، هر معلولي در حدوث و بقا از علت خود پيروي مي ‏كند و در ذات و صفت و فعل، فرمان آن را مي ‏برد. اما در نظام تشريع كه اساس هر آزمون و تكامل اختياري است، هيچ‏گونه جبر يا تفويضي راه ندارد و موجود مختار که در در چارچوب قانون قرار می گیرد در انتخاب راه و در ادامه آن و در قبول و رد آن و در ایمان یا نفاق به آن مخير است؛ زيرا بدون آزادي، آزمون و تكامل ممكن نخواهد بود. محدوده نظام تشريع از قلمرو تكوين كمتر است؛ چون در غير موجود آگاه آزاد راه ندارد، ليكن منطقه پيروي يا تمرد در حوزه تشريع بيشتر است.

طبق آخرین تحقیقات فلاسفه، زمان بُعد چهارم اشیاست و وجود هر چیز در هر زمان، غیر از وجودش در زمان دیگر است؛ لذا همان طور که یک موجود اجزایى دارد و هر جزء آن بدون علّت موجود نمى شود، از نظر زمان نیز امتداد و عمرى دارد که هر لحظه آن نیازمند به علّت است. همانطور که روشنایی لامپ لحظه به لحظه وابسته به برقراری برق می باشد. هستی موجودات نیز همیشه نیازمند به یک مبدأ ازلى در حدوث و بقا می باشد.

براى فهم صحيح برهان حركت، و چگونگى استفاده از آن در مسأله اثبات وجود خداوند، توجّه به امور زير اجمالا لازم است؛ الف) تعريف حركت. ب) وجود حركت. ج) اركان حركت. د) مقولاتى كه در آن حركت واقع مى شود.

بنابر نظر اسماعیلیه - همچون بوعلى سینا و فلاسفه مشاء - خدا قدیم ذاتى و عالَم قدیم زمانى و حادث ذاتى است. اکثر متکلمان مسلمان خدا را قدیم ذاتى و عالَم را حادث زمانى مى دانستند. این دیدگاه اسماعیلیه، مورد اعتراض اشاعره قرار گرفته و غزالى در فضائح الباطنیه مى نویسد: «اسماعیلیان قائل به دو خداى قدیم اند که براى آنها اولى از حیث زمان نیست. مگر اینکه یکى علت دیگرى است... اینان مثل مجوس قائل به دو إله هستند...».

بسیاری از متکلمان، برای اثبات وجود خدا، به دلیل تغییر استناد کردند. آنها معتقدند، ماده در حال تغییر و دگرگونی است، و هر حركت داراى آغاز و انجامى است و نمى تواند ازلى باشد بلکه نیازمند محرکی ازلی است. علوم تجربى نيز از طرق مختلف همانند قانون کهولت و فرسایش و از طریق بررسی اجسام رادیواکتیو، مسأله حدوث جهان را اثبات كرده و از اين جا ضرورت وجود يك خالق ازلى و ابدى براى پيدايش عالم هستى روشن مى شود.