براى تحصيل خشوع و حضور قلب در دعا و نماز و ساير عبادات، به امور ذيل توصيه مى ‏شود: 1. به دست آوردن شناخت و معرفت درباره خدا؛ 2. عدم توجّه به كارهاى پراكنده و مختلف؛ 3. انتخاب محل و مكان مخصوص نماز و دعا؛ 4. پرهيز از گناه؛ 5. آشنايى با معناى نماز و دعا و فلسفه افعال و اذكار آن؛ 6. انجام مستحبّات نماز و آداب مخصوص عبادت و دعا؛ 7. مراقبت، تمرين، استمرار و پى‏ گيرى زياد؛ 8. تغيير مُجاز، در شكل ظاهرى در عباداتى كه جنبه تكرارى دارد؛ 9. پرهيز از غذاهاى شبهه ‏ناك؛ 10. درخواست نعمت بزرگ حضور قلب از خدا.

قرآن، نماز و نمازگزار را به خوبي معرفي كرده است؛ به بیان قرآن نمازگزار كسي است كه مسائل مالي بر عهده او نيست، طمع و آز در درون او نيست، از رذايل محفوظ است، صاحب بسياري از فضايل است و ... آری نمازي مقبول است كه روح انسان را تطهير كند و در این صورت است که علاوه بر اقبال الهي و بهشت خداوند، دلهاي ديگران را متوجه شما مي كند و شما محبوب ديگران مي ‏شويد. در روایت است که اگر انسان بخواهد مؤمنان مشكل او را حل كنند و یا براي او دعا و طلب آمرزش كنند، بايد قلب خودش را مخصوصاً در حال نماز متوجه خداوند سازد.

قرآن درباره «نماز» مي فرمايد: «نماز بخوانيد تا ياد مرا زنده كنيد [و من در ياد شما به وسيله نماز ظهور كنم]». اگر ياد خدا به وسيله نماز ظهور كرد، آن قلب، مطمئن است. از طرفي ياد خدا دلها را مطمئن مي كند. در سوره معارج هم مي فرمايد: «اگر رنج و شرّي به انسان برسد، جزع و بي ‏تابي كرده و صبر را از دست مي دهد و اگر خيري به او برسد سعي مي كند به ديگران نرسد و نرساند، مگر نمازگزاران». بنابر این نمازگزار كسي است كه سركشي طبيعت را رام و در شدايد و سختيها جزع نكند.

خداوند در قرآن کریم ضمن سفارش به نمازگزاران براي حفظ «اوقات نماز» می فرماید: «نمازگزاران واقعی كساني هستند كه بر نماز خويش مواظبت دارند». از روايات معلوم مي شود كه نماز اول وقت به صورت امري تابان جلوه مي كند؛ حقيقتي دارد كه زنده است، روحي دارد كه براي هميشه هست؛ دعا مي كند و دعاي نماز نيز هميشه مستجاب است و اگر كسي نماز نخواند يا در وقت نخواند به صورت چهره تاريك در مي ‏آيد و مي گويد تو مرا ضايع كردي خدا تو را ضايع كند.

فضيلت حشر با فرشتگان كه هيچ لذتي بالاتر از آن نيست و از اين گونه پاداشهاي غيبي، همگی ظهور راز عبادت و اطاعت و بروز روح بندگي است. امام باقر(ع) در این مورد می فرماید: هيچ بنده ‏اي از شيعيان ما به نماز نمي ‏ايستد جز آنكه به تعداد مخالفان او فرشتگان، وي را در بر مي گيرند و پشت سر او نماز مي‏ گزارند و براي او دعا مي كنند تا از نماز فراغت يابد. و امثال این تعابیر که در روایات فراوان است.

از نمونه ‏هاي ادب در نماز اين است كه نمازگزار نمازش را در لباس تميز و نو بخواند. در روایت آمده: كسي كه دو لباس تميز و مندرس دارد و در نماز از لباسهاي مندرس و كهنه خود استفاده مي كند او براي خلق خدا لباس پوشيده، نه براي خدا. همچنانکه خداوند در قرآن می فرماید: «اي فرزندان آدم! زيورهاي خويش را به هنگام عبادت برگيريد».

ابن معين گفته: پذيرفتن روايات سلمه ابرش ايرادى ندارد. ذهبى اشاره کرده: ابوداود و ترمذى به او اعتماد دارند و احاديثش را در کتاب خود آورده اند، او از نمازگزاران خاشع بوده و در سال 191 هـ.ق از دنيا رفته است.

فقهاى شیعه معتقدند در هر نمازى قنوت و دعا به آنچه نمازگزار بخواهد، مستحب است. شافعى نیز در کتاب «اختلاف» همین را گفته است.

نزد شیعه این نیکوست که برای نماز خاک پاک و پاکیزه اى که طهارتش مورد یقین است همراه داشته باشد؛ چون نمى توان به طهارت هر زمینى که انسان فرود مى آید و نماز مى خواند یا سجده مى کند اطمینان یافت و این تعهّد و التزام، مثل التزام نمازگزار به پاکى لباس و بدن و محلّ نماز و مثل ذخیره کردن خاک پاک براى تیمم بر آن است. و این قاعده نزد پیشینیان صالح، ثابت بوده هرچند تاریخ از نقل آن غفلت کرده است.

درباره اين كه نيت اصالت دارد يا خود عمل بايد گفت كه عمل ظاهري و صوري، وجوداً و عدماً، تابع قصد قلبي است. از نظر قوت و ضعف نيز اين چنين است؛ به طوري كه اگر نيت و قصد محكم و قوي باشد، بدن ضعيف و ناتوان قادر بر كارهای مهم است و چنانچه نيّت ضعيف باشد، بدن نيرومند به ضعف مي ‏گرايد. پس ارزش وجودي انسان به نيت او است نه به بدنش. شاهد ديگر اينكه اگر اين نيّت محقق شده و قوي گشت، نماز حالت مناجات به خود مي‏ گيرد و معراج نمازگزار مي ‏شود و هرگاه ضعيف شد، نمازگزار مستحق «ويل» خواهد شد.