طبق قانون تداعی و محاكات(یادآوری و الگوگیری)، سجده بر تربت كربلا خاطره فداكارى سالار شهيدان حسين بن على(ع) را در قلوب افراد نمازگزار زنده‏ مى‏ كند و ارواح پاك و دل ‏هاى بيدار را دعوت به پيروى از آن مكتب عالى نموده، روح جانبازى و فداكارى را در زمينه‏ هاى مساعد تقويت مى‏ نمايد.
تربت حسینی در میان انبیاء و اولیای الهی از جایگاه مهم و شناخته شده ای برخوردار بوده است. طیق روایتی از ام سلمه، رسول گرامي اسلام(ص) هر وقت اين تربت را مي ديدند اشك از چشمان مبارکش جاری می شد و از شهادت مظلومانه ی امام حسین(ع) در كربلا سخن می گفتند. ایشان تربت امام حسین(ع) را استشمام و آن را می بوسید.
در متون حدیثی و فقهی، آثار متعددی برای تربت حسینی ذکر شده است. در احادیث گفته شده که تربت حسینی، شفابخش بیماری‌ هاست، ولی شرط تأثیر آن پیروی از امام حسین(ع) و اعتقاد به آن حضرت دانسته شده است.

سجده بر تربت سیّدالشهداء(ع) فقط برای خضوع بیشتر در نماز و الگو گرفتن از امام حسین(ع) در فناء فی الله است، که جان خود و اهل بیت و یاران برگزیده اش را در راه خدا و عقیده و مبارزه با ستم و فساد فدا کرد. با سجده بر این تربت پاک خضوع و خشوع بنده زیاد می شود و این تواضع براى او رفعت می آورد و این دنیاى فریبنده و جلوه گر در نظرش بى جلوه می گردد. پس این کار، مخالف قرآن و سنت رسول(ص) یا خروج از حکم عقل و منطق نیست.

سجده، مخصوص ذات خداوند است و براى غیر او جایز نیست. از سویی پیشانى گذاشتن به مهرهایى که از خاک اماکن مقدّسه ساخته مى شود، سجده براى صاحب آن اماکن نیست؛ بلکه بر طبق احادیث، در سجده براى خداوند به منظور خضوع بیشتر، باید پیشانى را بر زمین یا آنچه از زمین است، گذارد. از این رو  سجده بر تربت حسینی، خاک پاکى است که به واسطه قیام امام حسین(ع) شرافت پیدا کرده و طبق قانون«محاکات و تداعى»، خاطره فداکارى حسین(ع) را در قلوب نمازگزار زنده مى کند و روح جانبازى و فداکارى را در ارواح پاک تقویت مى نماید.

فاطمه(س) کنار قبر پیامبر(ص) مشتی خاک بر گرفت و فرمود: مصیبت هایی بر من وارد شد که اگر بر روز روشن وارد می شد، آن را به شب بر می گرداند...، تا زمانی که او بود پناهگاه و حامی ما بود اما امروز از هر آدم ضعیف و ذلیلی می ترسم. پدرم دعوت پرودگارش را اجابت کرد، جایگاهش بهشت است.

نزد شیعه این نیکوست که برای نماز خاک پاک و پاکیزه اى که طهارتش مورد یقین است همراه داشته باشد؛ چون نمى توان به طهارت هر زمینى که انسان فرود مى آید و نماز مى خواند یا سجده مى کند اطمینان یافت و این تعهّد و التزام، مثل التزام نمازگزار به پاکى لباس و بدن و محلّ نماز و مثل ذخیره کردن خاک پاک براى تیمم بر آن است. و این قاعده نزد پیشینیان صالح، ثابت بوده هرچند تاریخ از نقل آن غفلت کرده است.