پاسخ اين است كه: زبان وحى به ويژه قرآن، بر حسب موضوع سخن، مختلف است كه اجمالا بر چهار بخش تقسيم مي شود: 1. احكام و تكاليف. 2. اَمْثال و حِكَم. 3. سخن از سراي غيب. 4. معارف و اصول شناخت. در گزاره هاى كتب آسمانى درباره مفاهيم غيبى، از استعاره و تشبيه و مجاز و كنايه استفاده شده تا به گونه تقريبى و از باب تشبيه نامحسوس به محسوس گزارش كنند. اين شيوه متعارفى است كه در اين گونه تشبيه ها، به تقريب بسنده شده و بيان يا درك تحقيقى ـ با اين وصف ـ امكان پذير نيست.

در سوره «فصلت» به تعبيري برخورد مي‌كنيم كه توصيف «حكيم» در كنار «حميد» ديده مى شود. در این آیه خداوند ضمن اشاره به عظمت قرآن مجيد مى فرمايد: «... هيچ گونه باطلى، نه از پيش رو، و نه از پشت سر، به سراغ آن [قرآن] نمى آيد؛ چرا كه از سوى خداوند حكيم و شايسته ستايش نازل شده است». آری خداوند حكيمى آن را نازل كرده كه از همه اسرار آفرينش انسان و جهان آگاه است و با نزول آن، انسان را از بزرگ ترين نعمت خود بهره مند كرده است، نعمتى كه شايسته هرگونه حمد است و به اين دليل توصيف «حميد» بعد از «حكيم» آمده است.

پیامبر(ص) می فرماید: ايمان دو بخش است نيمى از آن صبر است و نيم ديگر شكر. آری هركس در مطالعه اسرار آفرينش و همچنين اسرار زندگى اجتماعى بشر دقيق تر و شكيباتر باشد و روح شكرگزارى، يعنى استفاده از وسائل معرفت بر وجود او حاكم گردد سهم بيشترى از معرفت نصيب او مى شود و به همين دليل می توان گفت صبر و شكر از جمله زمينه هاى مؤثّر معرفت است.

قرآن براي اهتمام فوق العاده به تعليم و تربيت، جهان را به منزله دانشگاهى معرّفى كرده كه تمام مخلوقاتش براي علم هر چه بيشتر انسانها آفريده شده اند و هدف از آن، انديشيدن در اسرار پديده ها و آشنايي با علم و قدرت پروردگار است. هم هدف آفرينش جهان و هم هدف بعثت پيامبر پيشرفت علم و دانش بوده است. در سوره «نحل» يك قاعده كلّى بيان مي كند و آن اين كه «از آگاهان سؤال كنيد اگر نمى دانيد»؛ زيرا علوم در حقيقت محصول تفكّر و تجربه اى است كه پيشينيان كسب كرده اند و براى آيندگان می گذارند.

خداوند در قرآن ضمن معرفى گروهى از بدترين افراد انسان ها درباره علت جهنمي شدن آنها مى فرمايد: «ما بسيارى از جن و انس را براى دوزخ آفريديم، آنها دل هایی دارند كه با آن چيزى درك نمى كنند و چشمانى دارند كه با آنها نمى بينند ... آنها همان غافلانند». در اين آيه عامل نهايى بدبختى اين گروه دوزخى را «غفلت» شمرده است. غفلتى كه از ترك انديشه و نداشتن چشم باز و گوش شنوا حاصل شده و انسان را به مرحله اى حتّى فروتر از چهارپايان سقوط مى دهد.

پیچیدگی هر دستگاه به معنی ارتباط فراوان و چند جانبه اجزا مختلف آن با یکدیگر است. در جهان آفرينش نیز علاوه بر مسأله ظرافت، نظام  پيچيده ‌اى وجود دارد كه انسان را مبهوت مى‌ كند؛ مانند ساختمان سلّول که شهری است عظيم با حصار عجيب و هزاران در و دروازه و هزاران كارخانه و مركز فرماندهى و...، که از شگفت ‌انگيزترين شهرهاى عالم است، که اگر بخواهيم مشابه آن را بسازيم بايد این تاسیسات را در ده ‌ها هزار هكتار زمين بنا کنیم. ولى دستگاه آفرينش، همه اين ها را در مساحتى معادل 15 ميليونيم ميلى متر قرار داده است!

انسان به خاطر علم محدودش، قدرت تشخیص مسائل مربوط به سرنوشتش را ندارد، و نسبت به اسرار آفرینش کم اطلاع است و از بسیاری  مصالح و مفاسد بی خبر است. از این رو نباید در برابر احکام الهى روى در هم کشند، بلکه باید به طور قطع بدانند خداوند رحمان و رحیم اگر جهاد، زکات، روزه، حج و امثال اینها را تشریع کرده، همه به سود آنهاست. در این حال انسان باید روح انضباط و تسلیم در برابر قوانین الهى را در خود پرورش دهد.

مسأله «گردش در زمین» شش بار در قرآن آمده، که یک بار از آنها به منظور مطالعه اسرار آفرینش، و پنج بار دیگر به منظور عبرت گرفتن از عواقب دردناک و شوم اقوام ظالم و آلوده است. در اسلام، نوعی از جهانگردى تحت عنوان«سیاحت» مورد نهى واقع شده که منظور از آن، زندگى کسانى است که براى تمام عمر یا مدتى از زندگى اجتماعى به کلى جدا مى شدند و بى آن که فعالیتى داشته باشند در روى زمین به سیر مى پرداختند و همچون رهبان ها زندگى مى کردند و سربار اجتماع بودند.

برخی از مشکلات «تفسیر موضوعی» عبارت اند از: 1- اکتفا کردن به آیاتی که در معجم های قرآنی ذیل عناوینی خاص ذکر شده و غفلت از آیاتی که آن موضوعات بدون الفاظ و واژه های مترادف آن موضوع، در آن ها مورد اشاره قرار گرفته است. 2- فقدان دقّت و ظرافت و ذوق و آگاهی لازم برای جمع بندی و نتیجه گیری از آیات هم موضوع. 3- بی شمار بودن موضوعات طرح شده در قرآن.