طبق قانون تداعی و محاكات(یادآوری و الگوگیری)، سجده بر تربت كربلا خاطره فداكارى سالار شهيدان حسين بن على(ع) را در قلوب افراد نمازگزار زنده‏ مى‏ كند و ارواح پاك و دل ‏هاى بيدار را دعوت به پيروى از آن مكتب عالى نموده، روح جانبازى و فداكارى را در زمينه‏ هاى مساعد تقويت مى‏ نمايد.
تربت حسینی در میان انبیاء و اولیای الهی از جایگاه مهم و شناخته شده ای برخوردار بوده است. طیق روایتی از ام سلمه، رسول گرامي اسلام(ص) هر وقت اين تربت را مي ديدند اشك از چشمان مبارکش جاری می شد و از شهادت مظلومانه ی امام حسین(ع) در كربلا سخن می گفتند. ایشان تربت امام حسین(ع) را استشمام و آن را می بوسید.
در متون حدیثی و فقهی، آثار متعددی برای تربت حسینی ذکر شده است. در احادیث گفته شده که تربت حسینی، شفابخش بیماری‌ هاست، ولی شرط تأثیر آن پیروی از امام حسین(ع) و اعتقاد به آن حضرت دانسته شده است.

آن حضرت در تمام مدت زندگی خود با رسول خدا(ص) مأنوس بوده و حتی در وقت نماز از آن حضرت جدا نمی‌شد. رسول خدا(ص) سخت به او و برادرش اظهار علاقه کرده و با جملاتی گوشه‌ای از فضایل آنها را برای اصحاب بازگو کردند. در آثار حدیثی، شمار زیادی فضیلت برای حسنین نقل شده است که بسیاری از آنها نظیر حدیث «اَلْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ» متواتر است. از آن حضرت درباره امام حسین(ع) فضایل اختصاصی نیز آمده است که یکی از مشهورترین آنها، روایت «حُسَیْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْنٍ» است.
امام حسین(ع) در جنگ‌های جمل، صفین و نهروان حضور داشت و در کنار پدر به جنگ با پیمان ‌شکنان و ظالمان پرداخت. امام حسین(ع) در دوره امامت برادرش، به طور کامل از سیاست وی دفاع می‌کرد. آن حضرت در فاصله ده سال به اجبار، حکومت معاویه را تحمل کردند. مناسبات امام و معاویه و گفتگوهایی که در مواقع مختلف صورت گرفته، نشان از تسلیم‌ناپذیری امام از لحاظ سیاسی در برابر پذیرش مشروعیت قطعی معاویه است.
امام حسین(ع) از کنار صفه‌ای می‌گذشتند، در آن حال دیدند که گروهی از فقرا مشغول خوردن طعامی هستند. آنها از حضرت خواستند تا همراهی‌شان کند. امام فرمودند: «خداوند متکبران را دوست ندارد». آنگاه پایین آمده با آنها غذا خوردند. پس از آن به آنان فرمودند: «شما مرا خواندید و من اجابت کردم، اکنون من شما را می‌خوانم و شما اجابت کنید». آن وقت حضرت روی به رباب کرده و فرمودند: «هر چه آماده کرده‌ای حاضر کن». در نقلی هم آمده است که کنیزی دسته ریحانی را تقدیم امام حسین(ع) کرد؛ حضرت در برابر، او را آزاد کردند!

نخستین امامان اسماعیلى در دروه کشف و ستر، با امام علی(ع) آغاز می گردد،  و حسین بن علی(ع)، که امام حسن(ع)، امام مستودع ایشان هستند،  . . .، جعفر بن محمد، در سال 148، اسماعیل بن جعفر و محمد بن اسماعیل، و این سلسله تا کریم بن علی بن محمد، آقا خان چهارم، امام فعلی نزاریان قاسم شاهی ادامه می یابد.
 

کتابهاى اهل سنت سرشار از فضائل آن حضرت از زبان پيامبر(ص) است، مانند؛ پیامبر(ص) فرمود: «حسن و حسين دو ريحانه من از اين دنيايند»؛ «حسن و حسين فرزندان من هستند، هرکس آن دو را دوست بدارد مرا دوست داشته و هرکس مرا دوست بدارد خدا را دوست داشته است و هرکس اين دو را دشمن بدارد مرا دشمن داشته»؛ «حسن و حسين دو آقاى جوانان اهل بهشتند و پدرشان از آن دو بهتر است»؛ پیامبر(ص) حسين را در بغل گرفته و مى فرمود: «بار خدايا! من او را دوست دارم، تو نيز او را دوست بدار».

امام حسین(ع) از احترام ويژه اى در بین صحابه و تابعين برخوردار بود؛ زيد بن ارقم می گوید: «سر امام حسین(ع) را نزد ابن زیاد آوردند. او با چوب به دندان هاى حضرت می زد. در دلم گفتم: من خود مشاهده کردم که پیامبر(ص) همین موضعى را که چوب مى زنى مى بوسید». هم چنین عبدالله بن عمر می گفت: آيا شما را خبر دهم به کسى که محبوب ترين اهل زمين نزد اهل آسمان است؟ او حسین(ع) است. جابر بن عبدالله از پیامبر(ص) نقل می کند که می فرمود: «هرکس دوست دارد نظر کند به مردى از اهل بهشت، بايد به حسين(ع) نظر کند».

قاضى ابوبكر بن عربى اندلسى در حقیقت نخواسته تشخيص دهد كه عامل اصلى اين این فاجعه، خود يزيد بوده است؛ این عاملان يزيد بودند که در هر فرصتى می خواستند امام حسین(ع) را به قتل برسانند! لذا امام مجبور شدند از مدینه و سپس از مکه خارج شوند. در حقیقت زمینه قیام نظامی را یزید به وجود آورد.
علاوه بر این حکومت یزید هم در مساله بیعت و هم در شیوه حکومت مشروع نبود و امام حسین(ع) به خاطر عمل به وظیفه دینی «امر به معروف و نهی از منکر»، قیام کرد. امّا قاضی فساد و جنایات یزید و احادیث امر به معروف را نخواسته ببیند!

«حسين بن على» مشهور به شهيد فخّ، نواده حضرت مجتبى‏، از رجال برجسته، با فضيلت و شهامت، و عاليقدر هاشمى بود. او مردی وارسته و بخشنده و بزرگوار بود. او از پدر ومادر با فضيلت و پاكدامنى كه در پرتو صفات عالى انسانى خود به «زوج صالح» مشهور بودند، به دنيا آمده و در خانواده فضيلت و تقوى و شهامت پرورش يافته بود. در مدینه قیام کرده و بر آن مسلط شد و سپس به مکه رفت تا از جمعیت ایام حجّ علیه بنی عباس استفاده کند که در سرزمین فخ با سپاه هادی مواجه شده و در جنگی نابرابر او و یارانش به شهادت رسیدند.

امام حسین(ع) در زمان خلفای سه گانه، به سبب شخصیت  و نسب ممتازش، مورد احترام دستگاه خلافت بود، تا آن جا که خلفا، انتقادات سخت آن حضرت را تحمل می کردند. آن حضرت در مسیر هدایت مسلمین و دفاع از مظلومان، حضور سازنده ای در جامعه داشت. امام در ماجرای تبعید ابوذر به ربذه، با وجود منع عثمان از بدرقه ابوذر، به هراه پدر و برادرش در مراسم بدرقه ابوذر حاضر شد، و خلیفه سوم نیز با وجود عصبانیت، حرمت امام را حفظ کرد.

امام حسین(ع) در زمان خلافت پدر بزرگوارشان، در جنگ با ناکثین، قاسطین و مارقین شرکت داشتند و در ماجرای حکمیت نیز از سوی امام علی(ع) یکی از شاهدان این ماجرا بودند.

امام حسین(ع) پس از شهادت پدر بزرگوارش، در کنار پیشوای خود امام حسن(ع) قرار گرفت. در هنگام نبرد با معاویه، به سمت شام حرکت کرد و پس از انعقاد پیمان صلح، به همراه برادرش به مدینه بازگشت و در همان جا اقامت گزید.