آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

شارع مقدّس از قاریان خواسته قرآن را با «صدای خوش» تلاوت کرده و نکات ظریف تلاوت، اعم از کشیدن صدا و یا زیر و بم آن را رعایت کنند. از این رو پیامبر(ص) می فرماید: «هر چیزی زیوری دارد و زیور قرآن، آواز خوش است» و همچنین امام صادق(ع) در تفسير آيه: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً» می فرماید: «آن را با تأنّى بخوانيد و صدايتان را خوش داريد». همچنين از امام رضا(ع) و او از پدر و نياكانش از پیامبر(ص) نقل است كه فرمود: «قرآن را با آواز خوش بخوانيد؛ زيرا آوازِ خوش، زيبايى قرآن را افزون مى كند».

خداوند در قرآن می فرماید: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً».(1) در دستور تلاوت قرآن، صداى خوش سفارش شده و از قارى خواسته اند كه نكات ظريفِ تلاوت ـ اعم از كشيدن صدا و يا زير و بم آن و ترجيع قراءت و غيره ـ را رعايت كند. در اينجا به بازگويى چند روايت در اين زمينه مى پردازيم:
1. رسول الله(صلی الله علیه وآله) فرمود: «هر چيزى زيورى دارد و زيور قرآن آواز خوش است».
2. همچنین آن حضرت در حدیث دیگری می فرمایند: «زيباترين زيبايى ها، يكى موى زيباست و ديگرى آواز و صداى دلكش».
3. باز آن حضرت فرمودند: «قرآن را با آواز و نواى [متين] عرب بخوانيد و از آواز [مبتذل] اهل فساد و گنهكاران كبيره پرهيز كنيد».(2)
4. و در حدیث دیگری می فرماید: «آواز خوش زيورى براى قرآن است».
5. همچنین می فرماید: «قرآن را با صداى خود خوش كنيد؛ زيرا صداى خوش زيبايى قرآن را افزون مى كند».
6. همچنین می فرمایند: «قرآن را با آوازتان زينت بخشيد».
7. امام صادق(علیه السلام) نيز در تفسير آيه: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً»(3) فرموده است: «به اين معناست كه آن را با تأنّى بخوانيد و صدايتان را خوش داريد».(4)
8. همچنین امام باقر(علیه السلام) فرموده است: «قرآن را با آواز بخوانيد؛ زيرا خداوند ـ عزّ و جلّ ـ دوست مى دارد كه قرآن با صداى خوش خوانده شود».(5)
9. رسول الله(صلی الله علیه و آله) فرمود: «قرآن با آهنگى حزين نازل شده، پس آن را با گريه [برخاسته از وجد] بخوانيد و اگر گريه نكرديد، لحن گريه به خود بگيريد و آن را با آواز خوش بخوانيد، كه هر كس آن را با آواز خوش نخواند، از ما نيست».
10. همچنین می فرمایند: «از ما نيست هر كس قرآن را با آواز خوش نخواند».(6)
11. و امام صادق(علیه السلام) فرمود: «قرآن با حُزن نازل شده، پس آن را با لحنى حَزين بخوانيد».(7) البته سخنانى كه معتمدان از پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نقل كرده اند فراوان و دليل اثباتى براى اين گفته هاست.
«ابن الاعرابى» گفته است(8): «عرب به هنگام سوار كارى يا نشستن در حياط و خيلى مواقع ديگر، به آواز رُكبانى(9) تغنّى مى كرد. وقتى قرآن نازل شد، پيامبر(صلی الله علیه و آله) خوش داشت كه عرب ها به جاى تغنّى به آواز رُكبانى، هِجّيراء(10) و آوازشان با قرآن باشد».(11) «زمخشرى» نيز گفته است: «عرب عادت داشت كه در همه احوال ـ چه هنگام سواركارى و چه در حال لميدن و يا نشستن در حياط خانه ها و غيره ـ به آواز و زمزمه ركبانى تغنّى كند. پيامبر خدا(ص) وقتى مبعوث شد، بر اين حال برآمد تا آواز و زمزمه آنان با قرآن باشد. پس بدان فرمان داد؛ يعنى فرمود: «هر كس قرآن را جایگزين ركبانى نكند و آن را زمزمه زير لب و تغنّى با آواز خوش قرار ندهد، از ما نيست».(12) فيروزآبادى گفته است: «غنّاه الشعرُ و غنّى به تغنية: تغنّى به». يعنى شعر را به آواز خواند و آن را تغنّى كرد.
شاعر گفته است: «تغنَّ بالشّعر إِمّا كُنتَ قائله إِنَّ الغناء بهذا الشعر مضمار»(13)
«زبيدى» ضمن آنكه نقل اين گفته را به پيامبر(صلی الله علیه و آله) منسوب داشته گفته است: «خداوند به هيچ كس چون پيامبر گرامى(ص) اجازه نداده است كه با قرآن آشكارا تغنّى كند». و نیز «ازهرى» گفته است: «عبدالملك البغوى به نقل از ربيع و او به نقل از شافعى به من اطلاع داد كه معناى تغنّى، خواندن قرآن با صداى محزون و رقيق است».(14) او حديث ديگرى را نيز به شهادت مى گيرد كه مي گويد: «زيّنوا القرآن بأَصواتكم». بر همين اساس، امامان اهل بيت(علیهم السلام) كوشش داشتند كه قرآن با ترتيل و صداى بلند و تجويد و با آواز خوش خوانده شود. «محمد بن على بن محبوب اشعرى» در كتاب خود به نقل از «معاوية بن عمار» روايت مى كند كه به ابى عبدالله(علیه السلام) گفتم: آيا هر كس، دعا يا قرآن مى خواند، اگر صدايش را بلند نكند، گويى چيزى نخوانده است؟ فرمود: «همين طور است، على بن الحسين(علیهما السلام) در تلاوت قرآن، خوش صداترين مردم بود و هنگام تلاوت صدايش را چنان بالا مى برد كه تمام اهل خانه بشنوند». امام صادق(علیه السلام) در خواندن قرآن، خوش صداترين مردم بود. هرگاه شب براى تلاوت بيدار مى شد، صدايش را بالا مى برد و وقتى سقّاها و ديگر عابران از آن مسير مى گذشتند، مى ايستادند و به تلاوت او گوش مى دادند.(15)
هم چنين روايت است كه موسى بن جعفر(علیهما السلام) نيز صدايى خوش داشت و قرآن نيكو تلاوت مى كرد. او روزى فرموده بود: «على بن الحسين(علیه السلام) با صداى بلند قرآن مى خواند تا شايد رهگذرى از آن جا بگذرد و به خود آيد. وقتى امام چنان كرد، ديگر مردم آن را تاب نمى آوردند». از او پرسيده شد: آيا رسول الله(صلی الله علیه و آله) در نماز جماعت صدايش را به هنگام تلاوت قرآن بلند نمى كرد؟ فرمود: «رسول الله(ص) فقط آن گونه كه در توان مردم بود تلاوت مى فرمود».(16) همچنين از امام على بن موسى الرضا(عليهما السلام) و او از پدر و نياكانش از رسول الله(ص) نقل است كه فرمود: «قرآن را با آواز خوش بخوانيد؛ زيرا آوازِ خوش، زيبايى قرآن را افزون مى كند»، سپس اين آيه را تلاوت كرد: «يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ ما يَشَاءُ».(17)،(18)