«اهل» در لغت، به‌ معنای انس و الفت بین دو چیز و ‌‌هم‌چنین به‌معنای اعضای خانواده است. و واژه «بیت» در اصل به‌معنای جایگاه و محل بازگشت انسان و سکونت شبانه می‌آید و «اهل‌بیت» یعنی ساکنان آن خانه و افراد خانواده که با انسان در یک‌جا زندگی می‌کنند. « اهل‌بیت» در اصطلاح قرآنی، پیامبر اکرم(ص)، امام علی‌(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و نه نفر از فرزندان امام حسین‌(ع) هستند.

امام علي(ع) درباره فضائل بنی هاشم به معاویه فرمودند: «آيا نمى بينى جمعيتى از مهاجران و انصار كه در راه خداوند به شهادت رسيدند، هر كدام داراى مقام و مرتبتى شدند؟ اما وقتي كه شهيد ما حمزه به شهادت رسيد به او «سيّدالشهدا» گفته شد و پيامبر(ص) هنگام نماز بر او هفتاد تكبير گفت، آيا نمى بينى گروهى دستشان در ميدان جهاد قطع شد و هر كدام مقام و منزلتى يافتند؟ ولى هنگامى كه اين جريان درباره يكى از ما رخ داد، لقب «طيار»، پرواز كننده در آسمان بهشت با دو بال به او داده شد، و اگر نه اين بود كه خداوند نهى كرده كه انسان، خودستايى كند، فضايلى را برمى شمردم كه دل هاىِ مؤمنانِ آگاه با آن آشناست و گوش هاى شنوندگان از شنيدن آن ابا ندارد».

يكى از فضايل مهم اهل بيت(ع)، شیوه برخورد آنان با ایتام است كه در سوره «انسان» به أن پرداخته شده است. در زمان بیماری حَسَنین(ع)، امام علی(ع) نذر می کند که اگر فرزندانش شفا یافتند سه روز روزه بگیرد. پس از برطرف شدن بیماری آنان، و در هنگام اقامه نذر، امام و فرزندانش سه روز افطار خود را به فقیر، یتیم و اسیر بخشیدند لذا خداوند در قرآن فرمود: «غذاى خود را به مسكين، يتيم و اسير اطعام مى كنند و مى گويند: ما شما را به خاطر خدا اطعام مى كنيم».

در روايات نسبت به يتيمان و كودكان بى سرپرست سفارش شده، از جمله پیامبر(ص) می فرماید: «من و كسى كه سرپرستى يتيمى را بر عهده بگيرد و مخارجش را تأمين نمايد، در بهشت همچون دو انگشت ابهام و اشاره در كنار هم هستيم». در واقع سرپرستان ايتام آنقدر محترم و مقرب اند كه در بهشت كنار پیامبر(ص) هستند. هم چنین امام علی(ع) در وصیت خود به فرزندانشان می فرمایند: «خدا را! خدا را! در مورد يتيمان، نكند آنها گاه سير و گاه گرسنه بمانند. نكند آنها در حضور شما بر اثر عدم رسيدگى از بين بروند».

یکی از امتیازات اسلام و سایر ادیان این است که در کنار تعیین هدفی عالی، به تعیین الگوهای آن نیز می پردازند تا انسان ها با پیروی و با در نظر گرفتن سیره عملی آنان، به سعادت واقعی نائل شود. از سویی روان شناسان معتقدند که با تعیین الگوی کامل، می توان انسان ها را به حق و حقیقت راهنمایی کرد. بر این اساس خداوند پیامبر(ص) را الگوی مسلمانان قرار داده است.

اعتقاد به «ابدال» نزد اهل سنت، از روایات منتسب به پيامبر(ص) سرچشمه گرفته زیرا از آن حضرت نقل شده: «ابدال در امت من سى نفرند كه هر كدام همچون ابراهيم خليل اند و هر زمان يكى از آنها از دنيا برود خدا فرد ديگرى را بدل او قرار مى دهد». اما اصل وجود «ابدال» در كلام پیامبر(ص)، اشاره به افراد با ايمان و والا مقامى است كه خداوند آنها را براى هدايت بندگانش در زمين قرار داده و امام معصوم(ع) در رأس همه آنها است. لکن در گذر زمان، افراد و گروه ها، اين واژه را به نفع خود و بر طبق هوس هاى خويش تفسير كرده اند.

بسیاری از علمای اهل سنت مثل ترمذى، حاکم نیشابورى، ابن اثیر و... احادیثى مثل حدیث ثقلین، حدیث انا مدینة العلم، حدیث سفینه، حدیث علىّ مع الحقّ، حدیث امان و... را در کتب نقل کرده اند که بر مرجعیت دینى اهل بیت(ع) و افضلیت آنها دلالت دارد.

رسول خدا(ص) از سه راه اهل بیت را شناسانده است: 1- تصریح به نام آنان. 2- وارد کردن آنها زیر کساء.3- تعیین آنان با تلاوت آیه تطهیر درِ خانه ایشان.

از اهل بيت(ع) آثار علمي زيادي برجاي مانده؛ ازجمله: 1- كتاب علي(ع)، 2- نهج البلاغه، 3- صحیفه سجادیه، 4- رسالة الحقوق، 5- رساله امام رضا(ع) در فرایض و سنن، 6- رساله امام هادى(ع)، 7- چهارصد کتاب از چهارصد نویسنده که محتواى آنها به کتاب هاى عمده اى که در دوره هاى بعد به دست علماى شیعه تألیف شد منتقل شده است.

پيامبر(ص) بارها تاكيد كرده اند كه ائمه(ع) قریشی و از نسل هاشم هستند. ايشان می فرماید: «اسلام تا زمانی که 12 خليفه بر مسلمانان حكومت كنند، همواره عزيز خواهد بود و تمام آنها از قريشند». اين موضوع در روايات اهل سنت مانند صحيح بخاري، صحيح مسلم، صحيح ابي داود و مسند احمد حنبل و كتاب هاي ديگر آمده است. درباره تطبيق 12 خليفه، دانشمندان اهل سنت نتوانسته اند تفسير قانع كننده اى ارائه كنند و تنها طبق اعتقاد پيروان اهل بيت(ع) اين امر قابل تطبيق است.