آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«شيطان» به هر موجود موذى و منحرف كننده و سركش، خواه انسانى يا غير انسانى مى گويند. ابليس نام آن شيطاني است كه آدم را فريب داد و اكنون هم با لشكر و جنود خود در كمين آدميان است. اينكه به ابليس هم شيطان اطلاق شده بخاطر فساد و شرارتى است كه در او وجود دارد. قرآن اين كلمه را درباره موجود موذى و مضر استعمال كرده كه از راه راست بركنار بوده و درصدد آزار ديگران و ايجاد اختلاف و فساد است؛ البته گاهى كلمه شيطان بر «ميكربها» نيز اطلاق شده است.

كلمه «شيطان» از ماده «شطن» گرفته شده و «شاطن» به معنى «خبيث و پست» آمده است و «شيطان» به موجود سركش و متمرّد اطلاق مى شود، اعم از انسان و يا جن و يا جنبندگان ديگر، و به معنى روح شرير و دور از حق نيز آمده است كه در حقيقت همه اينها به يك قدر مشترك بازگشت مى كنند. بايد دانست كه «شيطان» اسم عام (اسم جنس) است؛ در حالى كه «ابليس» اسم خاص (علم) مى باشد و به عبارت ديگر «شيطان» به هر موجود موذى و منحرف كننده و طاغى و سركش، خواه انسانى يا غير انسانى مى گويند و ابليس نام آن شيطاني است كه آدم را فريب داد و اكنون هم با لشكر و جنود خود در كمين آدميان است. از موارد استعمال اين كلمه در قرآن نيز بر مى آيد كه شيطان به موجود موذى و مضر گفته مى شود، موجودى كه از راه راست بركنار بوده و درصدد آزار ديگران است، موجودى كه سعى مى كند ايجاد دودستگى نمايد و اختلاف و فساد به راه بياندازد، چنانكه مى خوانيم: «إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَ الْبَغْضَاءَ...»(1)؛ (شيطان مى خواهد بين شما دشمنى و بغض و كينه ايجاد كند...). با توجه به اينكه كلمه «يريد» فعل مضارع است و دلالت بر استمرار دارد حاكى از اين معنى است كه اين اراده، اراده هميشگى شيطان است.
و از طرفى مى بينيم كه در قرآن نيز شيطان به موجود خاصى اطلاق نشده؛ بلكه حتى به انسان هاى شرور و مفسد نيز اطلاق گرديده است، آنجا كه مى خوانيم: «وَ كَذَلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوّاً شَيَاطِينَ الْاِنْسِ وَ الْجِنِّ»(2)؛ (بدين گونه ما براى هر پيامبرى دشمنى از شيطان هاى انسانى و يا جن قرار داديم) و اينكه به ابليس هم شيطان اطلاق شده بخاطر فساد و شرارتى است كه در او وجود دارد.
علاوه بر اينها گاهى كلمه شيطان بر «ميكربها» نيز اطلاق شده است. به عنوان نمونه اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى فرمايد، «لَاتَشْرَبُوا الْمَاءَ مِنْ ثُلْمَةِ الْإِنَاءِ وَ لَا مِنْ عُرْوَتِهِ؛ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَقْعُدُ عَلَى الْعُرْوَةِ وَ الثُّلْمَةِ»(3)؛ (از قسمت شكسته و طرف دستگيره ظرف، آب نخوريد، زيرا شيطان بر روى دستگيره و قسمت شكسته شده ظرف مى نشيند) و نيز امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: «وَ لَايُشْرَبُ مِنْ أُذُنِ الْكُوزِ وَ لَا مِنْ كَسْرِهِ إِنْ كَانَ فِيهِ فَإِنَّهُ مَشْرَبُ الشَّيَاطِينَ‏»(4)؛ (از دستگيره و قسمت شكسته كوزه آب مخوريد كه جايگاه آشاميدن شيطانها است). از قول پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله و سلم) مى خوانيم: «موهاى شارب [سبيل] خويش را بلند مگذاريد؛ زيرا شيطان آنرا محيط امن براى زندگى خويش قرار مى دهد و در آنجا پنهان مى گردد!».(5)
به اين ترتيب روشن شد كه يكى از معانى شيطان، ميكروب هاى زيانبخش و مضر است؛ ولى بديهى است منظور اين نيست كه: شيطان در همه جا به اين معنى باشد؛ بلكه منظور اين است كه: شيطان معانى مختلفى دارد كه يكى از مصداق هاى روشن آن «ابليس» و لشكريان و اعوان او است و مصداق ديگر آن، انسان هاى مفسد و منحرف كننده و احيانا در پاره اى از موارد به معنى ميكروب هاى موذى نيز آمده است. (دقت كنيد).(6)،(7)