آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مفسران درباره اينكه منظور از «ابواب جهنّم» چيست؟ چند احتمال داده اند؛ 1. درب هاى ورودى دوزخ همه به يك كانون منتهى مى گردد. 2. منظور، طبقات مختلف دوزخ است كه از نظر شدّت عذاب با يكديگر متفاوتند. بنابراين هر يك از اين درب هاى هفتگانه به يكى از اين طبقات باز مى شود. روايات متعددي از طريق شيعه و سني مؤيد اين تفسير است. 3. تعدّد دربها به خاطر تعدّد اقوام مختلفى است كه از آنها وارد مى شوند. 4. منظور، اعمال و گناهانى است كه سرچشمه ورود در دوزخ است.

خداوند در سوره «حجر» آیات 43 الی 46، با اشاره به پيروان شيطان مى فرمايد: (جهنّم وعده گاه همه آنهاست * هفت در دارد و براى هر درى گروهى از آنها تقسيم شده اند)؛ «وَ اِنَّ جَهَنَّمَ لَمْوْعِدُهُمْ اَجْمَعِينَ * لَهَا سَبْعَةُ اَبْوابٍ لِكُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ».
در اينكه منظور از «ابواب جهنّم»؛ (درهاى دوزخ) چيست؟ مفسّران احتمالات گوناگونى ذكر كرده اند.
1. اشاره به درهاى ورودى دوزخ است كه همه به يك كانون منتهى مى گردد همانند درهاى متعدد ساختمان هاى معمولى اين جهان و در حقيقت اشاره به كثرت وارد شوندگان در اين مركز قهر الهى است.
اين احتمال با توجه به روايات متعددى كه در تفسير اين آيه آمده است بعيد به نظر مى رسد.
2. منظور طبقات مختلف دوزخ است كه از نظر شدت عذاب با همديگر متفاوت مى باشند، بنابراين هر يك از اين درهاى هفتگانه در واقع به يكى از اين طبقات گشوده مى شود.
روايات متعددى كه از طرق اهل بيت(عليهم السلام) و اهل سنّت رسيده گواه اين تفسير است. در حديثى كه در «الدُّرّ المنثور» از حضرت علي(عليه السلام) آمده مى خوانيم كه فرمود: «اَتَدْرُونَ كَيْفَ اَبْوَابُ جَهَنَّمَ؟ قُلْنَا كَنَحْوِ هذِهِ الْأَبْوَابِ! قَالَ: لَا وَ لَكِنَّهَا هكَذَا وَ وَضَعَ يَدَهُ فَوْقَ يَدِهِ وَ بَسَطَ يَدَهُ عَلَى يَدِهِ»(1)؛ (آيا مى دانيد درهاى دوزخ چگونه است؟ گفتيم: [آيا] مانند همين درهاست، فرمود: نه، آنها اين چنين است، سپس امام(عليه السلام) يك دست خود را بر ديگرى گذارد و آن را گشود [اشاره به اينكه آنها طبقاتى روى همديگر قرار دارد]).
در حديث ديگرى از همان حضرت آمده: «سَبْعَةُ اَبْوَابِ النَّارِ مُتَطَابِقَاتٍ»(2)؛ (هفت در در دوزخ است كه روى يكديگر قرار دارد)، و نيز در حديث ديگرى از همان حضرت نقل شده كه بعد از تفسير درهاى هفت گانه دوزخ به طبقاتى كه بعضى بالاى بعض ديگر قرار دارند، نام هاى اين طبقات را چنين شمرد: از همه پائين تر «جهنّم»، بالاى آن «لَظَى»، بالاى آن «حُطَمَه» و فوق آن «سَقَر» و بالاى آن «جحيم» و فوق آن «سعير» و برتر از آن «هاويه» است (ولى در بعضى از روايات پائين ترين «هاويه» و بالاترين «جهنّم» شمرده شده است.(3)
3. تعدّد اين درها به خاطر تعدّد اقوام مختلفى است كه از آنها وارد مى شوند. در تفسير «روح المعانى» از پاره اى از منابع خبرى نقل شده كه: «در اوّل ويژه مسلمانان موحّد گنهكار است و در دوّمِ از آنِ يهود، در سوّمِ از آنِ نصارى، و در چهارم مخصوص ستاره پرستان، و در پنجم از آن مجوس و در ششم از آن مشركان و آخرين در مخصوص منافقان است!».(4)
4. منظور از اين درها همان اعمال و گناهانى است كه سرچشمه ورود در دوزخ است. شاهد اين سخن اوّلا مقابله اى است كه با درهاى بهشت وجود دارد و در مورد درهاى بهشت در بعضى از روايات صريحاً آمده بود كه «جهاد» يكى از درهاى بهشت است و يا اينكه يكى از درهاى بهشت به نام «باب المجاهدين» است(5) اعمال آدم همچون «صبر» و «شكر» و مانند آن است.
ثانياً: رواياتى است كه نشان مى دهد كه از بعضى از درهاى جهنّم فرعون و هامان و قارون و از بعضى مشركان و از بعضى دشمنان خاندان پيامبر(صلى الله عليه وآله) وارد مى شوند(6) گناهان مختلف است.
ولى سه تفسير اخير قابل جمع با يكديگر است، چرا كه طبقات جهنّم يكى از ديگرى دردناكتر و گروه هايى كه وارد آنها مى شوند يكى از ديگرى گنهكارترند و اعمالى كه آنها انجام مى داده اند يكى از ديگرى بدتر است و به اين ترتيب هر سه تفسير در يك مفهوم جمع مى شود، و در نتيجه درهاى جهنّم در واقع پيام آور اين حقيقت است كه همان طور كه اعمال آدمى با هم متفاوت و اصناف مجرمان و كفّار با هم مختلفند، مجازات آنها نيز در جهان ديگر يكسان نيست و با يكديگر فرق بسيار دارد.(7)