آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در این باره می فرمایند: «اى مردم! افسار اين حيوانات [اشاره به فتنه هاست] را كه بارهاى سنگينى بر پشت دارند از دست خود رها سازيد، هرگز از اطراف پيشواى خود پراكنده نشويد كه سرانجام، خود را به موجب اعمال خود نكوهش خواهيد كرد، خود را در آتش فتنه اى كه در پيش است نيفكنيد و از مسير آن دورى گزينيد و وسط راه را براى عبور آن باز گذاريد، به جانم سوگند! مؤمنان [اگر خود را كنار نكشند] هلاك مى شوند، اما غير مسلمانان از آن جان سالم به در مى برند، مَثَل من در ميان شما همچون چراغ در تاريكى است كه هر كس در ظلمت قرار گيرد از نور آن بهره مى برد».

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 187 «نهج البلاغه» به ياران خود دستوراتى مى دهد كه آنها را از خطرات «فتنه ها» و «حوادث» محفوظ دارد.
نخست مى فرمايد: (اى مردم! افسار اين حيوانات [اشاره به فتنه هاست] را كه بارهاى سنگينى بر پشت دارند از دست خود رها سازيد)؛ «أَيُّهَا النَّاسُ، أَلْقُوا هذِهِ الْاَزِمَّةَ(1) الَّتِي تَحْمِلُ ظُهُورُهَا الْاَثْقَالَ مِنْ أَيْدِيكُمْ».
اين جمله كنايه از اين است كه حوادثى در اطراف شما رخ مى دهد كه بارهاى فتنه و فساد را بر دوش دارند، شما رهبرى آنها را به عهده نگيريد و به پيشرفت آن كمك نكنيد و در واقع دستور قرآن مجيد را به آنها يادآور مى شود كه مى فرمايد: «وَ لَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْاِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ»(2)؛ (هرگز در راه گناه و تعدّى همكارى ننماييد). سپس مى افزايد: (هرگز از اطراف پيشواى خود پراكنده نشويد كه سرانجام، خويشتن را به موجب اعمال خود نكوهش خواهيد كرد، خود را در آتش فتنه اى كه در پيش است نيفكنيد و از مسير آن دورى گزينيد، وسط راه را براى عبور آن، باز گذاريد)؛ «وَ لاَ تَصَدَّعُوا(3) عَلَى سُلْطَانِكُمْ فَتَذُمُّوا غِبَّ(4) فِعَالِكُمْ، وَ لَا تَقْتَحِمُوا(5) مَا اسْتَقْبَلْتُمْ مِنْ فَوْرِ(6) نَارِ الْفِتْنَةِ، وَ أَمِيطُوا(7) عَنْ سَنَنِهَا(8)، وَ خَلُّوا قَصْدَ السَّبِيلِ(9) لَهَا».
اين سخن اشاره به آن است كه اگر مردم با فتنه ها همكارى نكنند و نه تنها وارد فتنه نشوند؛ بلكه از آن دورى گزينند و راه را براى عبور آن باز بگذارند، ضايعاتش بسيار كمتر است؛ درست مانند سيلاب عظيمى كه مردم توانايى بر كنترل آن ندارند؛ ولى اگر راه آن را باز گذارند كه به درّه ها و دشت ها سرازير شود ضايعاتش كمتر از آن است كه وارد آن شوند و در درون آن قرار گيرند.
آنگاه در ادامه به ذكر علّت پرداخته، مى فرمايد: (به جانم سوگند! مؤمنان [اگر خود را كنار نكشند] هلاك مى شوند؛ اما غير مسلمانان از آن جان سالم به در مى برند)؛ «فَقَدْ لَعَمْرِي يَهْلِكُ فِي لَهَبِهَا الْمُؤْمِنُ، وَ يَسْلَمُ فِيهَا غَيْرُ الْمُسْلِمِ». اشاره به اينكه موج فتنه به قدرى قوى است كه مؤمنان اگر بخواهند با آن به مقابله برخيزند نابود مى شوند و غير آنها كه خود را كنار مى كشند سالم مى مانند. در چنين مواردى نبايد نيروها را بيهوده از دست داد، بلكه بايد آنها را حفظ كرد و منتظر فرصت مناسب بود. اين همان چيزى است كه فلسفه اصلى تقيّه را در مسائل دينى و اجتماعى و سياسى تشكيل مى دهد، حفظ نيروها و انتظار فرصت.
امام(عليه السلام) در پايان خطبه با اشاره به موقعيت خود و برای بیداری غافلان برای بهره گیری از وجود پرفيض خویش، مى فرمايد: (مَثَل من در ميان شما همچون چراغ در تاريكى است كه هر كس در ظلمت قرار گيرد از نور آن بهره مى برد. اى مردم بشنويد و سخنانم را حفظ كنيد و گوش هاى قلب خود را آماده سازيد تا كلامم را كاملا بفهميد)؛ «إِنَّمَا مَثَلي بَيْنَكُمْ كَمَثَلِ السِّرَاجِ فِي الظُّلْمَةِ، يَسْتَضِيءُ بِهِ مَنْ وَلَجَهَا، فَاسْمَعُوا أَيُّهَا النَّاسُ وَ عُوا(10)، وَ أَحْضِرُوا آذَانَ قُلُوبِكُمْ تَفْهَمُوا». آرى امام(عليه السلام) هنگامى كه حوادث تلخ آينده و ظلمات فتنه ها را پيش بينى مى كند راه نجات آن را نيز نشان مى دهد و مى فرمايد: اگر سخنانى را كه من مى گويم به خوبى بشنويد و حفظ كنيد و دقيقاً در آن بينديشيد براى نجات شما از شرّ اشرار و فتنه هاى فتنه جويان بسيار مؤثّر است.
امام(عليه السلام) در اينجا وجود خود را به چراغى پرنور در ميان امواج ظلمت، تشبيه كرده و به مردم دستور مى دهد به سوى اين چراغ بيايند و در حوزه پرتوافشانى آن قرار گيرند. نخست دستور مى دهند سخنان را بشنوند و نگهدارى كنند. سپس فرمان مى دهد كه درباره آن تعمق نمايند و حقيقت آن را درك كنند، و اين است تفاوت مفهوم جمله «فَاسْمَعُوا أَيُّهَا النَّاسُ وَ عُوا» با جمله «وَ أَحْضِرُوا آذَانَ قُلُوبِكُمْ تَفْهَمُوا» كه يكى شنيدن و درك كردن و نگهدارى نمودن و ديگرى دقّت كردن و به عمق آن رسيدن را مى گويد.(11)