آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره وظایف مردم در فتنه ها می فرمایند: «با سردمداران فتنه ها و بدعت ها همكارى نكنيد و به آنچه ضامن بقاى جامعه اسلامى و اطاعت پروردگار است پای بند باشید. اگر بر سر دو راهى ظلم کردن و مظلوم ماندن قرار گرفتيد ظلم نکنید و از نزدیک شدن به گناه، ظلم و فساد دوری کنید و لقمه هاى حرام را هر چند اندك باشد وارد شكم خود نسازيد؛ چرا كه شما در منظر كسى هستيد كه گناه را بر شما حرام كرده و راه هاى اطاعت را براى شما آسان ساخته است».

امام علي(عليه السلام) در فرازی از خطبه 151 «نهج البلاغه» به بخشى از وظايف مردم در فتنه ها و آشوب هاى سخت اشاره كرده و دستورات پنجگانه اى را براى پيروان حقّ بيان مى كنند. نخست مى فرمايد: (سعى كنيد شما پرچم هاى فتنه ها و نشانه هاى بدعت نباشيد)؛ «فَلَا تَكُونُوا أَنْصَابَ الْفِتَنِ، وَ أَعْلَامَ الْبِدَعِ». اشاره به اين كه با سردمداران فتنه ها و بدعت ها همكارى نكنيد و خود را از اين معركه هاى خطرناك كنار بكشيد.
حضرت در دوّمين دستور مى افزايد: (از آنچه پيوند جماعت [و جامعه اسلامى] به آن گره خورده و اركان اطاعت بر آن بنا شده، جدا مشويد)؛ «وَ اَلْزَمُوا مَا عُقِدَ عَلَيْهِ حَبْلُ الْجَمَاعَةِ، وَ بُنِيَتْ عَلَيْهِ أَرْكَانُ الطَّاعَةِ». اشاره به اين كه تا مى توانيد قوانين و دستورات الهى را كه ضامن بقاى جامعه اسلامى و اطاعت پروردگار است، حتى در گير و دارِ فتنه ها تا آنجا كه مى توانيد محترم بشمريد؛ چرا كه اگر راه نجاتى از فتنه باشد پيروى از اين دستورات است. اين سخن مخصوصاً برنامه هايى همچون جمعه و جماعت و حجّ و كمك به محرومان و ستمديدگان را شامل مى شود؛ چرا كه حفظ آنها سبب نجات از فتنه هاست.
حضرت در سوّمين دستور مى فرمايد: (مظلوم بر خداوند وارد شويد و ظالم وارد نشويد)؛ «وَ اقْدَمُوا عَلَى اللهِ مَظْلُومِينَ، وَ لَا تَقْدَمُوا عَلَيْهِ ظَالِمِينَ». مفهوم اين سخن آن نيست كه تن به ظلم بدهيد و تسليم ظالم شويد؛ زيرا اين كار از نظر اسلام ممنوع و نوعى كمك به ظالم و اعانت بر اثم است؛ بلكه منظور آن است كه اگر بر سر دو راهى قرار گرفتيد كه يا حقوق مردم را بِبَريد يا حقّ شما را بِبَرند، ترجيح دهيد كه از حق خود بگذريد تا به ظلم بر ديگران آلوده نشويد. با توجه به قاعده «تقديم اهمّ بر مهمّ» اين كار يك برنامه عادلانه و خداپسندانه است.
حضرت در چهارمين دستور مى افزايد: (از گام نهادن در راه هاى شيطان و سراشيبى هاى ظلم و عُدوان بپرهيزيد!)؛ «وَ اتَّقُوا مَدَارِجَ الشَّيْطَانِ وَ مَهَابِطَ الْعُدْوَانِ». اشاره به اين كه به منطقه خطر [ظلم و فساد] نزديك نشويد؛ چرا كه لغزشگاه انسان است. تعبير به «مدارج»؛ (پله ها) و «مهابط»؛ (سراشيبى ها) اشاره به نكته لطيفى است؛ يعنى شيطان، انسان را از پله هاى طغيان بالا مى برد و هنگامى كه به اوج رسيد او را به پايين پرتاب مى كند و گاه به كنار درّه هاى گناه مى كشاند تا پايشان بلغزد و در اعماق آن سقوط كنند.
حضرت در پنجمين و آخرين دستور مى افزايد: (لقمه هاى حرام را هر چند اندك باشد وارد شكم خود نسازيد؛ چرا كه شما در معرض نگاه كسى هستيد كه گناه را بر شما حرام كرده و راه هاى اطاعت را براى شما آسان ساخته است)؛ «وَ لا تُدْخِلُوا بُطُونَكُمْ لُعَقَ(1)الْحَرَامِ، فَإِنَّكُمْ بِعَيْنِ مَنْ حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَعْصِيَةَ، وَ سَهَّلَ لَكُمْ سُبُلَ الطَّاعَةِ».
بى شك، به هنگام سلطه ظالمان و بروز فتنه ها، اموال حرام در دست مردم زياد مى شود و استفاده از آن آثار بسيار شومى در وجود انسان دارد؛ قلب را تاريك و انسان را از خدا دور مى سازد و در مسير شيطان قرار مى دهد. امام(عليه السلام) در اين زمينه هشدار مى دهد و در ضمن مى فرمايد: «هيچ گاه راه طاعت و كسب حلال به روى شما بسته نمى شود؛ زيرا در هر شرايطى خداوند راه هایی براى نجات از معاصى و روى آوردن به طاعت الهى به روى مردم گشوده است». به گفته نويسنده معروف «مغنيه» بهترين تفسير براى اين جمله و ما بعد آن، همان سخنى است كه در خطبه 114 آمده كه مى فرماید: «إِنَّ الَّذِي أُمِرْتُمْ بِهِ أَوْسَعُ مِنَ الَّذِي نُهِيتُمْ عَنْهُ، وَ مَا أُحِلَّ لَكُمْ أَكْثَرُ مِمَّا حُرِّمَ عَلَيْكُمْ، فَذَرُوا مَا قَلَّ لِمَا كَثُرَ، وَ مَا ضَاقَ لِمَا اتَّسَعَ»؛ (آنچه به آن مأمور شده ايد گسترده تر است از آنچه نهى شده ايد و آنچه بر شما حلال شده بيش از آن است كه حرام گرديد؛ بنابراين كم را به سبب زياد ترك گوييد و محدودتر را به خاطر گسترده تر رها سازيد).(2)