جامعیت و فضاى صدور دعاهاى صحیفه سجادیه
آیت الله العظمی مکارم شیرازی
بسم الله الرّحمن الرّحيم
جامعیت دعاهاى صحیفه
دعا هاى صحیفه سجادیه بسیار متنوع و جالب و جامع است و تمام شئون زندگى انسان ها را در بر مى گیرد، براى هر زخمى مرهمى و براى هر دردى دارویى و براى هر مشکلى راه حلى ارائه مى دهد.
دعاهاى صحیفه سجادیه را مى توان به طور عمده در هفت بخش خلاصه کرد:
بخش اول:
حمد و ثناى الهى و صلوات و درود بر پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و حاملان عرش و فرشتگان مکرم و انبیاى الهى مانند دعاى اول و دوم و سوم و چهارم.
بخش دوم:
دعا هاى مربوط به زمان هاى مختلف: هنگام صبح و شام، رؤیت هلال دخول ماه مبارک رمضان، وداى با این ماه مبارک، روز عید فطر و جمعه و عرفه و عید قربان و... مانند دعا هاى چهل و سه، چهل و چهار، چهل و پنج، چهل و شش، چهل و هفت، چهل و هشت و... .
بخش سوم:
دعاهایى براى حل مشکلات مادى و معنوى، براى دفع بیمارى ها، تنگى معیشت، مشکلات بدهکارى، ضایعات و خشک سالى و... مانند دعاى پنج، شش، یازده، چهارده، پانزده، نوزده و... .
بخش چهارم:
دعایى که فضایل اخلاقى و مکارم الاخلاق را به طور گسترده بیان مى کند و به زبان دعا و خطاب به خداوند همه آنها را از درگاه او مى طلبد مانند دعاى بیستم.
بخش پنجم:
دعا هایى که در حق دیگران است؛ در حق همسایگان، دوستان، پدر و مادر و فرزندان و همچنین مرزداران کشور اسلام، مانند دعاى بیست و چهار، بیست و پنج، بیست و شش، بیست و هفت و... .
بخش ششم:
دعاهایى است که مربوط به مسائل عرفانى و ارتباط با خداوند متعال و شوق الى‌الله است، مانند دعاى نهم، سى وپ نجم، پنجاه و یکم، پنجاه و دوم، پنجاه و سوم و مانند آن.
بخش هفتم:
دعا به هنگام بروز حوادث خوفناک آسمانى یا پناه بردن به ذات پاک او یا نفوذ شیطان در جسم و جان، مانند دعاى هفدهم و سى و ششم.
و به این شکل، دعاهاى صحیفه کامله، جامعیتى دارد که همه ابعاد زندگى انسان ها را دربر مى گیرد، یعنى همان گونه که قرآن در سیر نزولى من الخالق الى الخلق همه شئون زندگى را شامل مى شود و نهج البلاغه در مقام سیر فى الخلق جامعیت دارد، صحیفه سجادیه نیز در مقام سیر من الخلق الى الخالق کاملاً جامع است.
در ضمن، هر جمله از این دعا ها داراى پیام خاصى است که تدبر در آن و به کار بستن محتواى آن مى تواند دعا کننده را به سوى اهداف والاى آن دعا رهنمون شود.
و سعى ما در این شرح این است که به تمام این پیام ها اشاره کنیم و از خداوند توفیق آن را مسئلت داریم.
فضاى زمان ورود دعا ها
امام سجاد علیه السلام بعد از واقعه کربلا حدود سى و پنج سال در سخت‌ترین شرایط مى زیست و قسمت مهمى از زندگى آن حضرت در دوران حکومت عبدالملک، خلیفه بى رحم و سفاک اموى و دوران فرماندارى حجاج بر کوفه بود. شیعیان و علاقه مندان به اهل‌بیت علیهم السلام آن‌قدر در فشار بودند که حتى اگر نام کسى على بود جانش در خطر بود و مجبور بود نام اصلى خود را پنهان کند و به نام دیگرى خود را بنامد.
بسیارى از سرشناسان اصحاب امیرمؤمنان و یاران امام حسین علیهما السلام را گرفتند و شهید کردند. به همین دلیل موالیان اهل‌بیت علیهم السلام ناچار بودند از محیط عراق و حجاز هجرت کنند و یا مخفیانه زندگى نمایند.
از سویى دیگر، براثر بى بند و بارى حکومت، توده مردم از اسلام و تعلیمات حیات بخش آن فاصله گرفتند به گونه‌اى که مکه و مدینه مرکز خوانندگان و نوازندگان معروف شده بود و مجالس عیش و نوش و آمیخته با انواع گناهان در دو کانون مهم اسلامى یعنى حرمین شریفین تشکیل مى شد.
جنایات معروف عبدالملک درباره مردم این دو شهر که به‌دنبال قیام هایى بر ضد آنها صورت گرفت، اوضاع را پیچیده تر و بحرانى‌تر ساخت.
والى او حَجّاج در کوفه چنان محیط وحشتناک و رعب آورى ایجاد کرده بود که هیچ کس را یاراى گفتن حق نبود. داستان زندان وحشتناک حَجّاج با آن وسعت و کثرت، با آن همه شکنجه ها و جنایاتى که در طول تاریخ اسلام کمتر دیده مى شود معروف است.
در چنین شرایطى نه آزادى زمان حکومت امیرمؤمنان علیه السلام بود تا دانشمندان و علماى اسلام بتوانند حقایق را بازگو کنند و علاقه مندان به اهل‌بیت علیهم السلام از آنها سخن بگویند و نه ضعف حکومت هاى بنى امیه و بنى‌عباس در دوران امام باقر و امام صادق علیهما السلام در آن زمان وجود داشت، تا بتوانند از آن فرصت استفاده کنند و به نشر علوم اسلام و علوم اهل بیت علیهم السلام بپردازند.
بنابراین، آن حضرت بهترین راه را برگزید؛ راهى که تنها مخاطبش پروردگار بود ولى در قالب دعا و مناجات و عرض حاجت به درگاه او آنچه را که لازم بود بیان فرمود و خلق را هدایت کرد.
و عجب اینکه نشر همین دعا ها نیز آسان نبود، دعا ها به صورت یک گنج پنهان دست به دست مى شد و سعى در اخفاى آن داشتند ولى به هر حال امام علیه السلام گفتنى ها را گفت و از خود به یادگار گذاشت؛ گروهى در آن زمان بر آن دست یافتند و گروه بیشترى در زمان هاى بعد.
مرحوم شهید صدر نیز درباره وضع دوران حیات امام سجاد علیه السلام تحلیل هایى دارد.
از مسائل جالب اینکه امام علیه السلام در بسیارى از دعا هاى خود سخن را از صلوات بر محمد و آل محمد علیهم السلام شروع مى کند و حتى در بندبند دعا، صلوات را تکرار مى فرماید؛ همان صلواتى که پیروان اهل‌بیت علیهم السلام و اهل سنت در تشهد نماز آن را ترک نمى کنند.
گویا امام علیه السلام با این برنامه مى خواسته مقام والاى اهل‌بیت علیهم السلام را که ذکر فضایل آنها جرم محسوب مى شد و زبان گویندگانش را مى بریدند به این وسیله روشن سازد و از این طریق، فضایل آنها را ماندگار کند و با فراموش شدن آن مبارزه نماید.
اضافه بر این، در روایات اسلامى به ویژه نهج البلاغه[1] آمده است که هرگاه دعا، آمیخته با صلوات بر پیغمبر و آل او شود، به اجابت مى رسد. زیرا خداوند کریم تر از آن است که از دو درخواست یکى را بپذیرد و دیگرى را نپذیرد.[2].[3]
منبع: عرفان اسلامی (شرحی جامع بر صحیفه سجادیه)، آیت الله العظمی مکارم شیرازی و همکاران.
مقالات مرتبط:
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.