گناه، مانعی بزرگ در استجابت دعا
آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى
تحقيق: حجت الاسلام احمد حیدری
بسم الله الرّحمن الرّحيم
بعضى از مردم از تأخير اجابت دعا يا عدم اجابت آن گله دارند، و توجّه ندارند كه اجابت دعا مانند همه كارها شرايطى دارد.
لازم است بدانيم، دعا كردن به درگاه خدا، از دو سو، مقرون به رحمت الهى است: از يك سو، توفيق الهى براى دعا كردن، و از سوى ديگر استجابت دعا از جانب خداوند. همين كه انسان به دعا و راز و نياز با خداوند مى پردازد، يقيناً به سبب توفيق الهى است؛ چه دعايش به اجابت برسد، يا نرسد. زيرا هر كسى توفيق شرفيابى به بارگاه الهى و گفتگو با حضرت حقّ را ندارد و اين خود براى هر دعاكننده اى بسيار با ارزش است. [1]
مستجاب شدن دعاها بى قيد و شرط نيست
از مجموعه رواياتی كه در اين زمينه وارد شده است، به دست مى آيد كه وعده الهى در مورد مستجاب شدن دعاها بى قيد و شرط نبوده است. بلكه دعا داراى شرايطى است كه دعاكنندگان بايد شرايط دعا را تحصيل، و موانع آن را از سر راه خود بردارند.
دعاكننده اى كه واجد شرايط نيست به بيمارى مى ماند كه نزد پزشكى مى رود و بيمارى خويش را براى او شرح مى دهد، سپس پزشك نسخه اى برايش مى نويسد و به او مى گويد: «اگر به اين نسخه عمل نمايى سلامت خود را باز مى يابى». بيمار پس از چندى به پزشك مراجعه مى كند و با عصبانيّت و ناراحتى به او اعتراض مى كند كه: «اين نسخه شما سر سوزنى در مداواى بيمارى من تأثير نداشت! اين چه نسخه اى است و شما چه پزشكى هستيد»؟! پزشك مى پرسد: «آمپول هايى كه تجويز كردم، يك روز در ميان تزريق نمودى»؟ بيمار مى گويد: «آرى؛ ليكن با فاصله دو روز در ميان تزريق نمودم»!
پزشك مى گويد: «آيا از كپسول هاى «آنتى بيوتيك» كه قرار بود هر 8 ساعت يك بار بخورى، استفاده كردى»؟ مريض جواب مى دهد كه: «فقط روزى يك كپسول خوردم»! پزشك مى پرسد: «آيا چهار روز استراحت كه برايت نوشته بودم، انجام دادى»؟ مريض: «نه آقا! با اين وضع گرانى مگر مى شود استراحت كرد، از همان روز اول مشغول كار شدم».
پس از اين سئوال و جواب ها، پزشك سرى تكان مى دهد و به مريض مى گويد: «نسخه من اشكالى نداشته است، بلكه شما مريض محترم، طبق شرايط به آن نسخه عمل ننمودى. در نتيجه سلامت خود را نيافتى و جز خود، هيچ كس ديگر را نبايد سرزنش كنى».[2]
همچنين «دعا بدون رعايت شرايط»، به زمينى می ماند که بر اثر عدم آمادگى براى زراعت، نظر باغبان را به خود جلب نكند، زيرا پاشيدن بذر را در آن بيهوده مى بيند. امّا اگر موانع مختلف از اين زمين برچيده شود و آمادگى يابد، به زودى باغبان در او بذرافشانى خواهد كرد، زيرا لياقت خود را با زبان حال بيان مى كند.[3]
گناه مانعی بزرگ در استجابت دعا
در روايات عواملى براى عدم استجابت دعا ذكر شده است، كه [گناه] از مهمترين آنهاست.[4] در بعضى از روايات، گناهان متعددى به عنوان موانع استجابت دعا ذكر شده: از جمله آنها سوء نيت، نفاق، تأخير نماز از وقت، بدزبانى، غذاى حرام، و ترك صدقه و انفاق در راه خدا است: «... وَ الذُّنُوبُ الَّتِي تَرُدُّ الدُّعَاءَ سُوءُ النِّيَّةِ وَ خُبْثُ السَّرِيرَةِ وَ النِّفَاقُ مَعَ الْإِخْوَانِ وَ تَرْكُ التَّصْدِيقِ بِالْإِجَابَةِ وَ تَأْخِيرُ الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَاتِ حَتَّى تَذْهَبَ أَوْقَاتُهَا وَ تَرْكُ التَّقَرُّبِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْبِرِّ وَ الصَّدَقَةِ وَ اسْتِعْمَالُ الْبَذَاءِ وَ الْفُحْشِ فِي الْقَوْلِ ...». [5]
از امام صادق عليه السلام سؤال كردند: «آيا شما نمی گوييد که خداوند مى فرمايد "دعا كنيد تا براى شما اجابت كنم"؟ در حالى كه افراد مضطرى را مى بينيم كه دعا مى كنند و به اجابت نمى رسد، و مظلومانى را مى بينيم كه از خدا پيروزى بر دشمن مى طلبند ولى آنها را يارى نمى كند!؛ أَ لَسْتَ تَقُولُ يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى: "ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ" وَ قَدْ نَرَى الْمُضْطَرَّ يَدْعُوهُ فَلَا يُجَابُ لَهُ وَ الْمَظْلُومَ يَسْتَنْصِرُهُ عَلَى عَدُوِّهِ فَلَا يَنْصُرُهُ».[6]
امام فرمود: «واى بر تو! هيچكس او را نمى خواند مگر اينكه اجابت مى كند، اما ظالم دعاى او مردود است تا توبه كند، و امّا صاحب حق هنگامى كه دعا كند اجابت مى فرمايد و بلا را از او برطرف مى سازد به طورى كه گاه خود او نمى داند، و يا آن را به صورت ثواب فراوانى براى روز نيازش به آن [روز قيامت] ذخيره مى كند، و هر گاه چيزى را كه بندگان تقاضا كنند مصلحت آنها نباشد خوددارى مى فرمايد؛ قَالَ وَيْحَكَ مَا يَدْعُوهُ أَحَدٌ إِلَّا اسْتَجَابَ لَهُ أَمَّا الظَّالِمُ فَدُعَاؤُهُ مَرْدُودٌ إِلَى أَنْ يَتُوبَ إِلَيْهِ وَ أَمَّا الْمُحِقُّ فَإِنَّهُ إِذَا دَعَاهُ اسْتَجَابَ لَهُ وَ صَرَفَ عَنْهُ الْبَلَاءَ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُهُ أَوِ ادَّخَرَ لَهُ ثَوَاباً جَزِيلًا لِيَوْمِ حَاجَتِهِ إِلَيْهِ وَ إِنْ لَمْ يَكُنِ الْأَمْرُ الَّذِي سَأَلَ الْعَبْدُ خَيْراً لَهُ إِنْ أَعْطَاهُ أَمْسَكَ عَنْهُ».[7]
امام على عليه السلام در پاسخ به مردى كه گفت: دعاى ما به اجابت نمى رسد، فرمود: «... فَأَيُّ دُعَاءٍ يُسْتَجَابُ لَكُمْ مَعَ هَذَا وَ قَدْ سَدَدْتُمْ أَبْوَابَهُ وَ طُرُقَهُ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا أَعْمَالَكُمْ وَ أَخْلِصُوا سَرَائِرَكُمْ وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ فَيَسْتَجِيبَ اللَّهُ لَكُمْ ْدُعَاءَكُمْ؛[8] چگونه دعايتان به اجابت برسد، در حالى كه راه هاى آن را مسدود ساخته ايد! اعمالتان را اصلاح كنيد، درونتان را خالص گردانيد، امر به معروف و نهى از منكر كنيد، آنگاه خداوند دعايتان را به اجابت مى رساند».
در روايات ديگرى، گناه «عقوق والدين» از عوامل عدم استجابت دعا ذكر شده است: «الذُّنُوبُ الَّتِي ... وَ الَّتِي تَرُدُّ الدُّعَاءَ وَ تُظْلِمُ الْهَوَاءَ عُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ؛[9] و از جمله گناهانى كه موجب ردّ شدن دعا است و هوا را تيره و تار مى كند، عاق والدين شدن مى باشد».[10]
هنگامى كه در دعاى «كميل» به اين جمله پرمعنا مى رسيم: «اللهُمَّ اغْفِرْ لىَ الذُّنُوبَ الَّتى تَحْبِسُ الدُّعآءَ؛[11] خدايا گناهانى را كه از [برآورده شدن] دعا جلوگيرى مى كند، بر من ببخش»، مى فهميم كه ما حجاب خود و حجاب اجابت دعاهاى خود هستيم و مشكلات را بايد در درون خود جستجو كنيم، نه بيرون و اين «خود آلوده» را بايد از ميان برداشت![12]
لذا براى اجابت دعا بايد قبل از هر چيز در پاكى قلب و روح كوشيد و از گناه توبه كرده و خودسازى نمود و از زندگى رهبران الهى الهام گرفت. از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود: «إِيَّاكُمْ أَنْ يَسْأَلَ أَحَدٌ مِنْكُمْ رَبَّهُ شَيْئاً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ حَتَّى يَبْدَأَ بِالثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى وَ الْمِدْحَةِ لَهُ وَ الصَّلَاةِ عَلَى النَّبِيِّ وَ آلِهِ ثُمَّ الِاعْتِرَافِ بِالذَّنْبِ ثُمَّ الْمَسْأَلَةِ؛[13] بپرهيزيد از اينكه كسى از شما، چيزى را از خدا بخواهد مگر اين كه نخست مدح و ثناى الهى بجا آورد و درود بر پيامبر و آل او بفرستد، سپس اعتراف به گناه خويش كند و بعد چيزى را از خدا بخواهد».[14]
«گناه» همچنین آتشی است که می تواند بر باغ های بهشتی ما که به سبب اعمال نيک و دعا فراهم آمده، بيافتد. زيرا ممكن است كسى با اعمال صالحى پاداش هاى عظيمى براى خود فراهم سازد، ولى بعداً با اعمال زشت و گناهان عظيم آنها را از نامه اعمال خود بشويد.
در حديث معروفى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه: هر كس «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» بگويد، خداوند درختى در بهشت براى او غرس مى كند. حضرت همين سخن را درباره اذكار ديگرى نيز فرمود.
مردى از قريش در آنجا حاضر بود، عرض كرد: اى رسول خدا! بنابراين درختان ما در بهشت بسيار زياد است! حضرت فرمود: «نَعَمْ! وَ لَكِنْ إِيَّاكُمْ أَنْ تُرْسِلُوا عَلَيْهَا نِيرَاناً فَتُحْرِقُوهَا؛[15] آرى! ولى برحذر باشيد كه آتشى نفرستيد كه آن درختان را بسوزاند». سپس پيامبر به آيه «وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَكُمْ»[16] استدلال فرمود.[17]
منابع:
پيام امام امير المومنين عليه السلام
پيدايش مذاهب
تفسير نمونه
كليات مفاتيح نوين
مثالهاى زيباى قرآن
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.