براى اثبات وجود «اعراف» هيچ دليل عقلي وجود ندارد؛ زيرا عقل تنها كليات مربوط به حساب و كتاب و پاداش و كيفر را اثبات مى كند؛ اما مواقف قيامت، مراحل پاداش و كيفر و چگونگى ورود بهشتيان در بهشت و دوزخيان در دوزخ و صراط و اعراف و مانند آن تنها با دليل نقلى قابل اثبات است.

مهمترين اشكالى كه در مسئله «خلود» مطرح مى شود و در حقيقت اشكال اصلى است مسئله «عدم تناسب گناه و كيفر» است. گفته مى شود چگونه مى توان پذيرفت كه انسانى تمام عمر خود را - كه حدّاكثر صد سال بوده - كار بد كرده و در كفر و گناه غوطه ور بوده؛ ولى در برابر يكصد سال گناه بايستي هزاران ميليون سال كيفر ببيند؟! در حالی که حكمت و عدالت ايجاب مى كند كه اين دو متناسب باشند؛ در جواب باید گفت: كيفرهايى كه اثر طبيعى عمل است و خاصيت تكوينى آن است و يا نتيجه حضور خود عمل در برابر انسان است اين گفتگوها را نمى پذيرد.

سرچشمه اصلى «پاداش و كيفر» در قیامت، آثار و نتايج اعمال در روح و جسم آدمى و همچنين تجسم آنهاست و در آيات و روايات تعبيرات جالبی در این زمینه وجود داد؛ قرآن می فرماید: «آنها كه زراعت و كشت سراى ديگر را با اعمال نيك خود مى طلبند كشت آنها را افزون مى كنيم». تعبير به كشت نشان مى دهد پاداش و كيفر در آن جهان چيزى جز نتايج اعمال خود انسان نيست. هم چنین می فرماید: «اما ستمگران هيزم و آتش افروز دوزخند»؛ در واقع آتش صورت دیگر اعمال آنهاست كه به فرمان خدا رنگ ابديت گرفته كه از آن به اثر عمل می توان تعبير نمود.

امام علي(ع) درباره راه نجات از غفلت مرگبار دنياپرستان می فرمایند: «هر كس بايد از [مواهب و امكانات] خويشتن بهره گيرد؛ چرا كه شخص بصير و بينا كسى است كه [با گوش خود] بشنود و بينديشد و [با چشم خود] ببيند و عبرت گيرد؛ سپس در جاده روشنى گام نهد كه در آن از راه هايى كه به سقوط و گمراهى و شبهات اغواگر منتهى مى شود دورى جويد، گمراهان را از طريق سازشكارى در حقّ يا تحريف در سخن يا ترس از راستگويى بر خود مسلّط نكند».

قرآن در سوره «توبه» مى فرمايد: «آنها كه طلا و نقره را گنجينه [ذخيره و پنهان] مى سازند و در راه خدا انفاق نمى كنند به مجازات دردناك بشارت ده، در آن روز آن سكّه هاي طلا و نقره را در آتش جهنّم داغ و سوزان كرده و با آن صورت ها و پهلوها و پشتهايشان را داغ مى كنند» و به آنها گفته مى شود: «اين همان چيزى است كه براى خود گنجينه ساختيد پس بچشيد چيزى را كه براى خود اندوختيد».

اگر سؤال شود كه عذاب هاي ابدي با جسم فناپذير انسان چگونه سازگار است؟ بايد گفت كه پاسخ آن پيچيده نيست؛ چون هيچ چيز در عالم جز ذات پاك خدا بالذّات ابدى نمى باشد؛ بلكه همه در ذات خود - جز خداوند سبحان - فانى اند و بقاء تنها سزاوار ذات پاك اوست؛ ولى اين مانع از آن نخواهد بود كه موجودات امكانى، بالغير ابدى باشند؛ يعنى خداوند دائماً به آنها امداد هستى برساند و هر زمان فرسودگى يابند آنها را بازسازى و نوسازى كند و به تعبير فلسفى «امكان بالذّات» منافاتى با «وجوب بالغير» ندارد.

امام حسین(ع) در روز عاشورا خطاب به دشمن فرمود: «شما پس از من چندان باقى نخواهيد ماند، مگر به مقدار سواركارى كه بر مركب خود سوار شود. روزگار چون سنگ آسيا بر شما بگردد و شما را به كيفر كردارتان برساند. اين پيشگويى از آينده را پدرم از جدّم پيامبر خدا(ص) به من خبر داده است».