آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره راه نجات از غفلت مرگبار دنياپرستان می فرمایند: «هر كس بايد از [مواهب و امكانات] خويشتن بهره گيرد؛ چرا كه شخص بصير و بينا كسى است كه [با گوش خود] بشنود و بينديشد و [با چشم خود] ببيند و عبرت گيرد؛ سپس در جاده روشنى گام نهد كه در آن از راه هايى كه به سقوط و گمراهى و شبهات اغواگر منتهى مى شود دورى جويد، گمراهان را از طريق سازشكارى در حقّ يا تحريف در سخن يا ترس از راستگويى بر خود مسلّط نكند».

امام علي(عليه السلام) در بخشی از خطبه 153 «نهج البلاغه» پس از اشاره به غفلت شدید دنیاپرستان مى فرمايد: اين غفلت چندان طولانى نمى شود و بزودى حجاب ها كنار مى رود و هنگامى كه سيلى مرگ بر صورت آنان نواخته شود از خواب غفلت بيدار مى شوند، ولى چه سود! مى فرمايد: ([اين وضع دنياپرستان غافل ادامه مى يابد] تا هنگامى كه خداوند پرده از كيفر گناهانشان بردارد و آن را به آنها نشان دهد و آنان را از پشت پرده هاى غفلت بيرون كشد؛ در اين هنگام به استقبال آنچه پشت كرده بود مى شتابند و به آنچه روى آورده بودند پشت مى كنند)؛ «حَتَّى إِذَا كَشَفَ لَهُمْ عَنْ جَزَاءِ مَعْصِيَتِهِمْ، وَ اسْتَخْرَجَهُمْ مِنْ جَلَابِيبِ(1) غَفْلَتِهِمُ اسْتَقْبَلُوا مُدْبِراً، وَ اسْتَدْبَرُوا مُقْبِلاً».
سپس امام(عليه السلام) در يك نتيجه گيرى روشن مى فرمايد: (آنها [مى بينند] نه از آنچه به آن رسيدند نفعى بردند، و نه از مواهبى كه به دست آوردند بهره اى گرفتند)؛ «فَلَمْ يَنْتَفِعُوا بِمَا أَدْرَكُوا مِنْ طَلِبَتِهِمْ، وَ لَا بِمَا قَضَوْا مِنْ وَطَرِهِمْ(2)».
گويى در جمله اوّل اشاره به كسانى است كه از امكانات خود به هيچ وجه استفاده نكردند (مثلا قصرى ساخته و پيش از آن كه ساكن آن شود، دست اجل گريبان او را گرفته است).
و جمله دوّم اشاره به كسانى است كه شروع به بهره گيرى از امكانات خود كرده اند؛ ولى پيش از آن كه بهره خود را كامل كنند، مرگ ميان آنها و خواسته هايشان جدايى افكند (همچون كسى كه قصرى ساخته، چند روزى در آن ساكن شده، سپس دعوت حق را لبيك گفته و از دنيا رخت بر بسته است).
امام(عليه السلام) در ادامه اين سخن به نصايح بسيار سودمندى مى پردازد كه راه سعادت در آنها نشان داده و اشاره به زندگى پردرد و رنج غافلان كرده، مى فرمايد: (من، شما و خويشتن را از چنين وضعى بر حذر مى دارم)؛ «إِنِّي أُحَذِّرُكُمْ، وَ نَفْسِي، هذِهِ الْمَنْزِلَةَ».
و به دنبال آن راه نجات را از اين غفلت مرگبار ضمن اشاره به پنج دستور بيان مى كند؛ مى فرمايد: (هر كس بايد از [مواهب و امكانات] خويشتن بهره گيرد؛ چرا كه شخص بصير و بينا كسى است كه [با گوش خود] بشنود و بينديشد و [با چشم خود] ببيند و عبرت گيرد؛ سپس در جاده روشنى گام نهد كه در آن از راه هايى كه به سقوط و گمراهى و شبهات اغواگر منتهى مى شود دورى جويد)؛ «فَلْيَنْتَفِعِ امْرُؤٌ بِنَفْسِهِ، فَإِنَّمَا الْبَصِيرُ مَنْ سَمِعَ فَتَفَكَّرَ، وَ نَظَرَ فَأَبْصَرَ، وَ انْتَفَعَ بِالْعِبَرِ، ثُمَّ سَلَكَ جَدَداً(3) وَاضِحاً يَتَجَنَّبُ فِيهِ الصَّرْعَةَ فِي الْمَهَاوِي(4)، وَ الضَّلَالَ فِي الْمَغَاوِي(5)».
در اين تعبيرات امام(عليه السلام) به همگان هشدار مى دهد كه خداوند مواهب بسيارى در اختيارشان گذاشته و استعدادهاى مهمى در درونشان نهفته، بايد از آنها به نفع خويش بهره گيرند و راه بهره گيرى را در گوش شنوا و چشم بينا و استفاده از تجارب ديگران و سپس گام نهادن در جاده هاى روشن دور از پرتگاه ها و عوامل گمراهى مى شمرد.
و در آخرين دستور، هشدار مهمى مى دهد كه از مسلّط كردن گمراهان بر خويش كه سبب انواع مزاحمت ها مى شود، پرهيز كرده، مى فرمايد: (گمراهان را از طريق سازشكارى در حقّ يا تحريف در سخن يا ترس از راستگويى بر خود مسلّط نكند)؛ «وَ لَا يُعِينُ عَلَى نَفْسِهِ الْغُوَاةَ(6) بِتَعَسُّفٍ(7) فِي حَقٍّ، أَوْ تَحْرِيفٍ فِي نُطْقٍ، أَوْ تَخَوُّفٍ مِنْ صِدْقٍ».
اشاره به اينكه بعضى از افراد ضعيف النفس و عافيت طلب هنگامى كه در برابر افراد گمراه قرار مى گيرند سعى دارند با چشم پوشى از بعضى حقايق يا تحريف در بيان مطالب حقّ يا ترس از راستگويى و صراحت در بيان، مخالفت هاى آنها را كاهش دهند و همين امر سبب مى شود كه آنها بر انسان مسلّط شوند و جسور گردند كه جلوگيرى از آنان بعد از آن مشكل خواهد شد. بايد با صراحت آميخته با ادب و دلسوزى حقايق را بيان كرد و از مخالفت گمراهان نترسيد، آنها غالباً در برابر موضع گيرى هاى شجاعانه عقب نشينى مى كنند و اجازه جسارت به خود نمى دهند.
در طول تاريخ، نمونه هاى زيادى ديده مى شود كه افراد، با تحريف حقايق و كتمان واقعيات، مشكلات زيادى براى خود و جامعه اى كه در آن مى زيسته اند به وجود آورده اند.(8)