مـراد از تـنـگـی و سـخـتـي معيشت، فقر و نداري نيست؛ بلكه مراد آن است كه كسي كه خدا را فـراموش كند حتي اگر ثروت بي شمار هم داشته باشد باز آرامش روحي و رواني نخواهد داشت و همواره در پي افزايش ثروت و دلواپس از دست دادن آن، بيماري و ... خواهد بود و روشن است كه با چنين روحيه اي زندگي بسيار تلخ و تنگ خواهد بود. نكته ديگر اينكه منظور از «اعراض» در آیه، روگرداني عمدي و عناد با حقّ بعد از آگاهي و اتمام حجت با ایشان است؛ اما بسياري از مردم اینگونه نیستند. بنابراین، گشايش زندگي آنها به طور عادي و نتيجه تلاش آنها است؛ مگر كساني كه گرفتار سنّت استدراج شده اند و خداوند خواسته كه آنها در دنيا طلبي غوطه ور شوند.

انسان موجودی «مختار» است، که بر مبنای اختیار و انتخاب خویش، اقدام به انتخاب همسر و تشکیل زندگی می نماید. لذا «انتخاب درست یا غلط انسان» و همچنین داشتن «دانش و مهارتهای زندگی و همسرداری»، تعیین کننده تلخیها و شیرینیهای بعد از ازدواج خواهد بود. بنابراین اعتقاد به امور موهومی چون: قسمت، بخت، اقبال، شانس، طالع، تصادف، و مانند اینها هیچ کدام پایه و اساسی ندارند و از لحاظ شرع و عقل فاقد اعتبار هستند.

این تعبیر مانند سخن نجارى است که می گوید: چوب ها را برای تهیه درب و سوزاندن جمع آوری کرده ام و تمام سعی او این است که از تمام آنها درب بسازد. در مورد انس و جن هم وقتی به آیات دیگری مانند: «جن و انس را برای عبادت خلق کرده ام» و... رجوع می کنیم، می بینیم که هدف اصلی خداوند، رسیدن همه انسانها به سعادت است چرا که اسباب سعادت را در اختیارشان گذاشته؛ اما گروهى با اعمال خویش، خود را نامزد دوزخ مى کنند، و گروهى خود را با اعمالشان، نامزد بهشت مى سازند.

خداوند در آغاز سوره لیل، بعد از ذکر سه سوگند، مردم را به دو گروه تقسیم مى کند: انفاق کنندگان با تقوا که سرانجامشان آرامش و خوشبختی است، و بخیلانى که منکر پاداش قیامتند و عاقبتشان بدبختی است؛ سپس بعد از انذار از آتش دوزخ، کسانى را که در این آتش مى سوزند و گروهى را که از آن نجات مى یابند، با ذکر اوصاف معرفى مى نماید.

«شُحّ» در لغت به معنى بُخل آميخته با حرص است كه به صورت عادت در آيد. «بخل» از موانع مهم رستگارى است و اهمّيّت آن تا جايى است كه امام صادق(ع) از سر شب تا صبح، در ضمن طواف كعبه، پيوسته دعا مي كند كه خدا نفسش را از «بُخل» نگاه دارد. در روايت شُح از «بُخل» شديدتر دانسته شده؛ چون «بخيل» به آنچه دارد «بُخل» مى ورزد، ولى «شحيح» هم به آنچه در دست مردم است و هم آنچه خود دارد «بُخل» مى ورزد، تا آنجا كه هر چه را در دست مردم ببيند، آرزو مى كند كه آن را به چنگ آورد، خواه از راه حلال باشد يا حرام و هرگز قانع به آنچه به او روزى داده شده، نيست.

اينكه عده‌اي ملت‌هاى فاقد ايمان را غرق در نعمت مي‌بينند، به خاطر اشتباه گرفتن «ثروت» با «خوشبختي» است. درست است كه اين ملت ها ثروتمند هستند اما خوشبخت نيستند. با ديدن دردهاى جانكاه آزار دهنده روح و جسم آنها، متوجه مي شويم كه بسيارى از آنها از بيچاره‌ترين مردم روى زمينند. وقتي كه با يك خاموشى برق، هزاران نفر از مردم يك شهر ثروتمند، غارتگر مي‌شوند خود دليل بر انحطاط اخلاقى يك ملّت و ناامنى شديد اجتماعى است؛ اما اين خاموشى در كشورهاى عقب‌مانده شرقى چنين مشكلاتي ايجاد نمي‌كند. پس در اين جوامع، نبايد «وجود ثروت» را با «خوشبختى» اشتباه گرفت.