امام علی(ع) در بیان اوصاف «متّقین» می فرماید: «لباس متّقین میانه روی است». لباس در کلام امام دارای دو معنی است؛ نخست لباس و پوشش ظاهری است؛ اما به قرينه آياتى كه لباس را در معناى كنايى وسيع به كار برده است، معناى لباس مفهوم گسترده اى پيدا مى كند كه همه زندگى انسان را شامل مى شود؛ به طوري كه اعتدال و ميانه روى تمام زندگى آنان را در برگرفته است. امام(ع) در وصف دیگری می فرمایند: «راه رفتن آنان متواضعانه است». در اين سخن نيز راه رفتن متواضعانه، شامل مشی به معناى وسيع آن مى شود كه تمام رفتارهاى آنان را در بر مي گيرد.

امام علی(ع) با اشاره به عظمت خداوند می فرماید: «ستايش مخصوص خداوندى است كه لباس عزت و عظمت را بر خود پوشانده و اين دو را ويژه خويش [نه مخلوقش] برگزيده است و آن را حد و مرز و حرم ميان خود و ديگران قرار داده، و براى جلال خويش برگزيده، و لعن و نفرين را بر بندگانى كه با او در اين دو صفت به ستيز برخيزند قرار داده [و آنها را از رحمتش دور ساخته است]». بى شك عزت و عظمت مخصوص ذات الهی است و ايشان نه نيازمند بزرگنمايى است و نه اينكه او را به بزرگى بستايند؛ اما چون تكبر بندگان، سرچشمه اكثر نابسامانى ها و ظلم به يكديگر است، امام(ع) همگان را به «تواضع و فروتنى» دعوت مى كند.

بايد دانست که تعریف تواضع از نشانه های آن جدا نیست و یکی از بهترین راه های تعریف یک موضوع، ذکر نشانه های گوناگون آن است. از نشانه های تواضع این است که انسان قدر و موقعیت نفس خویش را بداند، دوست نداشته باشد کاری درباره کسی انجام دهد كه نمي خواهد همانند آن را درباره او انجام دهند. جواب بدي ديگران را با نیکی پاسخ دهد، خشم خود را فرو برد، از گناهان مردم درگذرد و ... .

اسلام اجازه نمی دهد کسی به نام تواضع، خود را در برابر مردم تحقیر کند و در نظرها سبک و موهون سازد و کرامت انسانی خویش را پایمال کند و اعمالى انجام دهد كه از نظر مردم بيفتد و نسبت به او سوء ظنّ پيدا كنند، آن گونه كه بعضى از صوفيّه انجام مي دادند. آنها هنگامى كه در يك منطقه به خوش‏نامى معروف مى ‏شدند مرتكب اعمال زشت و قبيحى مى‏ شدند تا از نظرها بيفتند.

از منظر روايات نشانه‏ «تواضع» اين است كه انسان هر كس را ببيند ابتدا به او سلام كند و در پايين مجلس بنشيند و تظاهر و ريا و سمعه را ناخوش بدارد و «مراء» و «جدال» را ترك كند و علاقه اي به ستايش مردم نداشته باشد.

امام علی(ع) درباره اثر سوء «تواضع» در برابر ثروتمندان می فرماید: «كسى كه در برابر ثروتمندى به علّت ثروتش تواضع كند، دو سوم دين خود را از دست داده است». در واقع تواضع در برابر این افراد موجب ذلت تواضع كننده و طغيان ثروتمند می شود تا آنجا كه گويى ديگران را روزى خوار خود می شمارد، که متأسفانه اين رذيله اخلاقى در افراد بسيارى ديده مى شود؛ اما نبايد احترام ثروتمندان مؤمن و صالح را به سبب خدماتشان به نيازمندان و جامعه، مصداق اين حديث دانست؛ چراكه اين كار فضيلت و اداى حقى نسبت به آنهاست.

يكي از مهم ترين عوامل گناه، كبر است كه شيطان مرتكب آن شد و خود را بالاتر از آدم دانست. تواضع و تكبّر در علم و عدم علم تاثير مى گذارند به طوري كه فرد متواضع اگر مسئله اى را نداند، سؤال مي كند تا بر علم خود بيافزايد؛ اما شخص متكبّر سؤال نمى كند تا شكوه ساختگى خود را نشكند. تكبر، نظام جامعه بشرى را برهم زده و روابط انسان ها را با يكديگر تيره مى كند؛ اما تواضع، ضامن نظام و بيمه كننده سلامت آن است. هم چنين تكبر سرچشمه بسيارى از جنگ ها و خودبرتربينى ملت ها و اقوام در برابر اقوام ديگر است.

«تواضع و فروتنى» نقطه مقابل «تكبّر و فخرفروشى» است و در آيات و روايات و كلمات بزرگان اخلاق مورد توجه قرار گرفته است. «تكبّر» و «تواضع» در مقابل يكديگر قرار دارند به طوري كه نكوهش از يكى ملازم تمجيد و ستايش از ديگرى است. قرآن، يكي از صفات بارز مؤمنان را متواضع بودن آنها دانسته است.

در منابع شیعه و اهل سنت احادیث فراوانی در مورد «تواضع» وجود دارد كه در آنها از تواضع به عنوان شیرینی عبادت يا برترین عبادات ياد شده است. تواضع نعمتی است که هیچ گاه سبب حسادت دیگران نمی شود؛ چرا که معمولاً هر نعمتی نصیب انسان بشود سبب حسادت دیگران شده و زندگی را بر صاحب نعمت مشکل می کند؛ ولی تواضع به خاطر ارزش والای آن از این قاعده مستثنی است.

در روایات به آثار و ثمرات فراوانی برای «تواضع» اشاره شده که محبت، نظم در کارها، قبولی عبادات و طاعات و ... از آن جمله اند. تواضع علاوه بر اثر گذاري در زندگی علمی و فرهنگی انسان در زندگی اجتماعی او نيز تأثيرگذار است؛ چرا که افراد متواضع از محبوبیت فوق العاده ای در اجتماع بهره می گیرند و مردم برای آنها احترام خاصی قائل هستند.