آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اسلام اجازه نمی دهد کسی به نام تواضع، خود را در برابر مردم تحقیر کند و در نظرها سبک و موهون سازد و کرامت انسانی خویش را پایمال کند و اعمالى انجام دهد كه از نظر مردم بيفتد و نسبت به او سوء ظنّ پيدا كنند، آن گونه كه بعضى از صوفيّه انجام مي دادند. آنها هنگامى كه در يك منطقه به خوش‏نامى معروف مى ‏شدند مرتكب اعمال زشت و قبيحى مى‏ شدند تا از نظرها بيفتند.

معمولاً در مباحث مربوط به «تواضع» بعضى راه افراط را در پيش مى ‏گيرند و بعضى راه تفريط، مثلاً بعضى تصوّر مى‏ كنند حقيقتِ تواضع آن است كه انسان خود را در برابر مردم خوار و بى مقدار كند و اعمالى انجام دهد كه از نظر مردم بيفتد و نسبت به او سوء ظنّ پيدا كنند، آن گونه كه در حالات بعضى از صوفيّه نقل شده است كه هنگامى كه در يك منطقه به خوش‏نامى معروف مى ‏شدند مرتكب اعمال زشت و قبيحى مى‏ شدند تا از نظر بيفتند، مثلاً به بى بند و بارى در عبادات و خيانت در امانت مردم معروف شوند و مردم آنها را رها كنند و شايد اين كار را نوعى تواضع و رياضت نفس مى‏ پنداشتند.
اسلام اجازه نمى ‏دهد كسى به نام تواضع، خود را تحقير كند و در نظرها سبك و موهون سازد و كرامت انسانى خويش را پايمال كند. مهم اين است كه در عين تواضع، شخصيّت اجتماعى انسان ضايع نشود و خوار و ذليل و بى مقدار نگردد. اگر تواضع به صورت صحيح انجام شود نه تنها چنين اثرى نخواهد داشت بلكه به عكس ارزش او در جامعه بالاتر مى ‏رود. به همين دليل در روايات اسلامى از اميرمؤمنان على(عليه السلام) آمده: «بِالتَّوَاضُعِ تَكُونُ الرَّفْعَةُ»(1)؛ (تواضع انسان را بالا مى‏ برد!).
مرحوم فيض كاشانى(رضوان اللَّه عليه) تحت عنوان «غَايَةُ الرِّيَاضَةِ فِى خُلْقِ التَّوَاضُع» مى‏ گويد: «اين فضيلت اخلاقى مانند ساير صفات اخلاقى داراى طرف افراط و تفريط و حدّ وسط است، حدّ افراط، «تكبّر» و حدّ تفريط، «پذيرش ذلّت و پستى» و حدّ وسط، «تواضع» است. آنچه صفت فضيلت محسوب مى‏ شود و قابل ستايش است همان كوچكى كردن بدون پذيرش پستى و ذلّت است». ایشان سپس با ذكر مثالى در این خصوص مى‏ گويد: «كسى كه سعى دارد بر اقران و امثال خود برترى جويد و آنها را پشت سر اندازد متكبّر است و كسى كه خود را بعد از آنها قرار مى‏ دهد متواضع است، ولى اگر پاره‏ دوزى بر دانشمند بزرگى وارد شود او از جاى خود برخيزد و او را به جاى خود بنشاند و كفش او را بردارد و پيش پاى او جفت كند و تواضعى در (حدّ يك عالم بزرگ) نسبت به او روا دارد، اين تواضع نيست، نوعى تذلّل محسوب مى ‏شود، اين امر قابل ستايش نيست، چيزى شايسته ستايش است كه در حدّ اعتدال باشد و حقّ هر كس را نسبت به او ادا كند، در برابر عالم به گونه ‏اى و در برابر افراد ديگر به گونه ديگر».(2)،(3)