«تواضع و فروتنى» نقطه مقابل «تكبّر و فخرفروشى» است و در آيات و روايات و كلمات بزرگان اخلاق مورد توجه قرار گرفته است. «تكبّر» و «تواضع» در مقابل يكديگر قرار دارند به طوري كه نكوهش از يكى ملازم تمجيد و ستايش از ديگرى است. قرآن، يكي از صفات بارز مؤمنان را متواضع بودن آنها دانسته است.

«تكبّر» اسباب زيادى دارد. تكبر به اين خاطر است كه انسان در خود كمالى تصوّر مي كند و بر اثر حبّ ذات، بيش از حدّ آن را بزرگ مي نمايد و ديگران را در برابر خود كوچك مي شمارد. بعضى از بزرگان علم اخلاق مانند مرحوم فيض كاشانى در «المحجّة البيضاء» اسباب كبر را در هفت چيز خلاصه كرده‏ اند. اسباب دينى، «علم» و «عمل» است و اسباب دنيوى عبارتند از «نسب»، «زيبايى»، «قوّت»، «مال» و «فزونى ياران و ياوران».

در آیات و روایات، جهل و نادانى نسبت به پاداش و کیفر الهى و عدم ایمان به معاد و همچنین احساس ضعف و حقارت ناشى از شکست، از عوامل تفاخر و فخر فروشی شمرده شده است.

با نگاهی به آیات قرآن به گروه های مختلفی بر می خوریم که خداوند آن ها را دوست ندارد؛ از جمله این گروه ها، می توان به ظالمان، مفسدان، تجاوزگران، اسرافکاران و ... اشاره کرد. با دقت در این گونه تعبیرات، می توان گفت: قدر مشترک میان صفات رذیله مذکور همان حب ذات و خود بزرگ بینی است که سرچشمه ظلم، فساد و فخر فروشی بر دیگران می شود و خداوند نیز به خاطر این صفت رذیله آنان را از ساحت قدسی اش طرد کرده و به آنان توجهی نمی کند.

در بحث «تکبّر» مفاهیم متعددی وجود دارد همچون خودبرتربینی، خودمحوری، خودخواهی، برتری جویی و فخرفروشي كه گرچه تفاوت های ظریفی با هم دارند؛ ولی ریشه همه آنها به تکبّر باز می گردد و از شاخه های آن محسوب می شوند.