آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در توصیف عصر «جاهليّت» می فرماید: «گواهى مى دهم که محمد(ص) فرستاده اوست؛ و او را زمانى مبعوث كرد كه مردم غرق گناه بوده و در بین امواج حيرت سرگردان بودند و افسار هلاکت آنها را به هر سو می کشید و قفل هاى نادانى و گمراهى بر قلبهايشان زده شده بود». بر این اساس حضرت با تشبیهاتی گويا به ترسیم وضعیت عصر جاهلی می پردازد؛ آری به راستى تا انسان با مشکلات فكرى، عقيدتى و اخلاقى این دوره آشنا نشود، به عظمت مقام پيامبر(ص) و خدمات آن حضرت در تبديل جامعه جاهلى به جامعه اسلامى پى نخواهد برد.

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 191 «نهج البلاغه» که به رسالت پيامبر(صلى الله عليه وآله) اختصاص یافته، قيام آن حضرت در جامعه جاهلی را در چند جمله كوتاه و پرمعنا تشريح مى كند تا اهمّيّت اين دعوت الهى آشكارتر و ملموس تر شود، حضرت مى فرمايد: (گواهى مى دهم كه [محمّد(صلى الله عليه وآله)] بنده و فرستاده اوست؛ او را زمانى مبعوث كرد كه مردم غرق گناه و جهل بودند و در ميان امواج حيرت و سرگردانى دست و پا مى زدند، افسار هلاكت، آنها را به هر سو مى كشيد و قفل هاى نادانى و گمراهى بر قلبهايشان زده شده بود)؛ «وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ؛ ابْتَعَثَهُ وَ النَّاسُ يَضْرِبُونَ فِي غَمْرَةٍ(1)، وَ يَمُوجُونَ فِي حَيْرَةٍ، قَدْ قَادَتْهُمْ أَزِمَّةُ الْحَيْنِ(2)، وَ اسْتَغْلَقَتْ عَلَى أَفْئِدَتِهِمْ أَقْفَالُ الرَّيْنِ(3)».
امام(عليه السلام) با چند تشبيه، گويا وضع مردم را در عصر جاهليّت كاملا ترسيم فرموده؛ گاه آنها را به كسى تشبيه مى كند كه در گرداب وحشتناكى افتاده و پيوسته فرياد كشیده و كمك مى طلبد، و گاه به حيواناتى تشبيه كرده كه زمام آنها به دست افراد فاسد و مفسدى است كه آنان را به سوى پرتگاه مى كشند، و گاه دل هاى آنها را شبيه مخزنى مى داند كه قفل محكمى بر درِ آن خورده و هيچ علم و دانش و آگاهى و فضيلتى وارد آن نمى شود.
به راستى تا انسان به وضع مردمى كه در عصر جاهليّت مى زيستند از نظر فكرى و عقيدتى و اخلاقى و اجتماعى و سياسى آگاه نشود، به عظمت مقام پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) و دعوت او آشنا نخواهد شد، به همين دليل امام(عليه السلام) در خطبه هاى متعدّدى از نهج البلاغه با تعبيرهاى بسيار گويا وضع آن زمان را براى نسل هايى كه آن عصر را درك نكرده بودند و يا درك كرده و به فراموشى سپرده بودند، يادآور مى شود از جمله:
در خطبه دوم مى فرمايد: «أرْسَلَهُ بِالدِّينِ الْمَشْهُورِ... وَ النّاسُ في فِتَنٍ انْجَزَمَ فِيهَا جَعْلُ الدّينِ...». در خطبه 26 مى فرمايد: «إنّ اللهَ بَعَثَ مُحَمّداً... وَ أنْتُمْ مَعْشَرُ الْعَرَبِ فِي شَرِّ دِينٍ وَ فِي شَرِّ دَارٍ...». در خطبه 59 مى فرمايد: «بَعَثَهُ وَ النّاسُ ضُلّالٌ فِي حَيْرَةٍ وَ حَاطِبُونَ فِي فِتْنَةٍ...» و در خطبه 195 مى خوانيم: «أَرْسَلَهُ وَ أعْلَامُ الْهُدَى دارِسَةٌ وَ مَناهِجُ الدِّينِ طَامِسَةٌ...».
هرگاه مجموعه عبارات امام(عليه السلام) را در مجموع اين خطبه ها، كنار هم قرار دهيم، ترسيم بسيار گويايى از وضع زمان جاهليّت و مشكلات عظيم مردم آن زمان در مسائل عقيدتى و اجتماعى و اخلاقى در برابر ما مجسّم مى شود و آنگاه به اهمّيّت اسلام و خدمات رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در تبديل جامعه جاهلى به جامعه اسلامى پى خواهيم برد.(4)