آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در خطبه 95، درباره وضعيّتِ عصرِ جاهلیّت می فرماید: «خداوند پیامبر(ص) را زمانی مبعوث کرد که مردم در حیرت و سرگردانی بودند و جاهلیّتِ شدید، آنها را سبک مغز ساخته بود، هوی و هوس های سرکش آنها را به خود جلب كرده و تكبّر و خودبرتربينى آنها را به پرتگاه افكنده بود». با دقت در بیانات امام(ع) متوجه می شویم که ریشه اصلی بدبختی مردم عصر جاهلیّت، جهل و گمراهى و هوی پرستى و فتنه گرى و تكّبر بود؛ صفات زشت و ناپسندى كه هر يك از آنها برای سقوط جامعه اى كافى است.

امام علي(عليه السلام) در خطبه 95 «نهج البلاغه»، ضمن هفت جمله وضع عصر جاهليّت را كاملاً تبيين مى كند. در نخستين و دومين جمله چنين مى فرمايد: (خداوند پیامبر(صلى الله عليه و آله) را زمانى مبعوث كرد كه مردم در حيرت و گمراهى سرگردان بودند و در فتنه ها غوطه ور)؛ «بَعَثَهُ وَ النَّاسُ ضُلَّالٌ فِي حَيْرَةٍ، وَ حَاطِبُونَ فِي فِتْنَةٍ».
بى شك، ضلالت و گمراهى اگر توأم با سرگردانى نباشد، ممكن است انسان بتواند خود را از آن نجات دهد؛ مانند كسى كه راه را گم كرده و از قرائن، طريق نجات را به دست مى آورد؛ بدبختى آنجا است كه گمراهى با حيرت و سرگردانى همراه باشد و مردم در دوران جاهليّت چنين بودند.
«حَاطِب» به كسى گفته مى شود كه هيزم جمع آورى كند. مردم عصر جاهليّت، در عين گرفتارى در ميان شعله هاى فتنه، همواره هيزم بر آتش آن مى افزودند و مشكل عظيم آنها همين بود كه هيزم آور فتنه ها بودند.
در سومين و چهارمين جمله مى افزايد: (هوی و هوس هاى سركش آنها را به خود جلب كرده، و تكبّر و خودبرتربينى آنها را به پرتگاه افكنده بود)؛ «قَدِ اسْتَهْوَتْهُمُ الْأَهْوَاءُ، وَ اسْتَزَلَّتْهُمُ الْكِبْرِيَاءُ».
بديهى است حاكميّت هوی و هوس، جامعه را به پرتگاه مى كشاند و هنگامى كه خودبزرگ بينى به آن افزوده شود، مردم را در پرتگاه ساقط مى كند.
در سه جمله آخر مى فرمايد: (جاهليّت شديد، آنها را سبك مغز ساخته و در ناپايدارى امور و بلاى جهل حيران و سرگردان بودند)؛ «وَ اسْتَخَفَّتْهُمُ الْجَاهِلِيَّةُ الْجَهْلَاءُ؛ حَيَارَى فِي زَلْزَالٍ مِنَ الأَمْرِ، وَ بَلَاءٍ مِنَ الْجَهْلِ».
به اين ترتيب، ريشه اصلى بدبختى آنها جهل و گمراهى و هوی پرستى و فتنه گرى و تكّبر بود؛ صفات زشت و ناپسندى كه هر يك از آنها در جامعه اى پيدا شود، براى سقوط آن كافى است؛ تا چه رسد كه همه آنها يكجا جمع باشد!(1)