برخي قائلند كه «زفير و شهيق» جهنمّ، دو موجود زنده اى هستند كه مانند انسان تنفس مى كنند. درون بردن هوا را زفير و بيرون كردن آن را شهيق گويند و روايتي از پيامبر(ص) مويد اين قول است. در قيامت، 70 هزار ملك، زمام جهنم را مى كِشَند و او مى خواهد فرار كند، اگر رها شود، اهل محشر را آتش مى زند، اما بعضي ديگر در صدد توجيه بر آمده اند و گفته اند قرآن درباره حركت كردن بهشت و جهنم مجازگوئى كرده است. لذا مراد اين است كه بهشت و جهنم در معرض ديد آنها قرار مى گيرد.

زبان هم نشانگر روحیات آدمى است و هم سخنانش در روح و جان او اثر مى گذارد. خداوند در قرآن خطاب به پیامبر(ص) می فرماید: «تو مى توانى آنها(منافقان) را از سخنانشان بشناسى». در روايات اسلامى نیز به این مطلب اشاره شده. علی(ع) می فرماید: «هيچ انسانى چيزى را در درون خود پنهان نمى كند مگر اين كه در سخنانى كه از دهان او مى پرد، يا آثارى كه در چهره و قيافه او منعكس مى گردد، آشكار مى شود!». یا می فرماید: «خلاصه وجود انسان در زبان اوست!».

سؤال از اعمال، براى کشف مطلب پنهان نیست؛ چرا که خداوند از اسرار درون و برون انسان ها آگاه است، بلکه به خاطر تفهیم به خود طرف است تا به زشتى اعمالش پى ببرد، و یا به عنوان یک نوع مجازات روانى است؛ چرا که بازجوئى توأم با سرزنش از کارهاى خلاف، آن هم در جهانى که انسان به حقایق آگاهتر مى شود، بسیار زجرآور است.

کسانى که این ایراد را مى کنند، اراده تکوینى و تشریعى را با هم اشتباه کرده اند؛ زیرا هدف از خلقت، عبادت اجبارى نبوده، بلکه عبادت توأم با اختیار است. خداوند انسان را آماده براى اطاعت ساخته، و عقل و قواى مختلف را از درون، و پیامبران و کتب آسمانى و برنامه هاى تشریعى را از بیرون، فراهم نموده است، ولی مؤمن از امکانات خود بهره بردارى نموده و کافر ننموده است. در روایات نیز به این مسئله اشاره شده که خدا انسان را آفرید تا دستور عبادت به آنها دهد.

انسان همه چيز را با عقل نمى يابد، بلكه خواسته ها و يافته هاى فطرى و غريزى، قسمت مهمّى از محتواى روح او را تشكيل مى دهد. در خداشناسى نیز راه هاى بى شمارى وجود دارد، که يكی از مهم ترین راه ها، همان راه درون است.  آری علاقه مذهبى از ريشه دارترين علاقه هاى انسان است که انسان به واسطه آن، ميان بر مى زند، و به جاى دانستن، مى يابد؛ و به جاى فكر كردن، مى بيند؛ و به جاى پرداختن به مقدّمات به ذى المقدّمه مى رسد؛ راهى است بسيار پرشكوه، نشاط انگيز، و آرام بخش.

رياكار درون خود را ويران مى سازد و از مقام والاى توحيد دور مى شود و در قعر درّه شرك پرتاب مى گردد. هنگامى كه جامعه اى عادت به رياكارى و تظاهر كند همه چيز آن از محتوا تهى مى شود، فرهنگ و اقتصاد و سياست و بهداشت و نظم و نيروهاى دفاعى همه تو خالى و تهى مى گردد و همه جا به ظاهر سازى قناعت مى كنند، دنبال خير و سعادت جامعه نيستند بلكه به سراغ چيزى مى روند كه ظاهر جالبى داشته باشد، و اين طرز كار، ضربات هولناكى بر جامعه وارد مى كند كه بر هوشمندان مخفى و پنهان نيست.