واژه «حشر» در لغت به معناى جمع كردن توأم با راندن است و گاه به هر گونه جمع نيز گفته مى شود. استفاده از اين تعبير براى معاد و روز قيامت به آن خاطر است كه همه انسان ها كه در طول تاريخِ بشر به زمين آمده اند در آن روز يكجا جمع مى شوند و به سوى دادگاه عدل الهى براى حساب و كتاب مى روند. اضافه بر اين در آن روز ذرات وجود هر انسانى كه در مناطق مختلف كره زمين و حتى در درياها پراكنده شده اند به فرمان الهى در كنار هم جمع مى شوند و روح به آنها باز مى گردد و از این روست که روز قيامت، روز جمع و حشر در ابعاد مختلف است.

برای ترس از عظمت خداوند و کیفر او، در آیات و روایات ثمراتی بیان شده است از جمله: 1- انسان خائف از عذاب ستمگران عبرت می گیرد و به محاسبه اعمال خود می پردازد؛ قرآن می فرماید: «إِنَّ فِى ذَلِكَ لآيَةً لِّمَنْ خَافَ عَذَابَ الآخِرَةِ» 2- خوف الهی منجر به رسیدن به بهشت می شود. 3- خوف از خدا مانع گناه می شود. 4- معرفت الهی هدیه ای است که خدا به فرد خائف عطا می کند و این شناخت و علم باعث استجابت دعا می شود. 5- خائف از ترس نرسيدن به قرب الهی شب و روز در حال تلاش است تا به سرمنزل مقصود برسد.

قرآن در ارتباط با محاسبه اعمال در قیامت می فرماید: «دادرسى مخصوص ذات پاک خدا است و به سرعت به تمام حساب ها رسیدگى مى کند». هم چنین در روایات می خوانیم: «خداوند حساب همه بندگان را در یک لحظه مى رسد». مفسرین می گویند: اعمال آدمى در وجود او و در موجودات اطراف او اثر مى گذارد، درست همانند ماشین هائى است که مقدار کارکرد خود را با نمره نشان مى دهند! اما پاره اى از روایات حسابرسی افراد پر مسیولیت و ثروتمند را طولانى دانسته زیرا آنان باید در برابر سوالاتى که نسبت به اعمال آنها مى شود، جوابگو باشند.

خداوند در بیان قسمتی از ویژگی های قیامت می فرماید: «روز تلاقى، روزى است که همه، بارز و ظاهر مى شوند، اسرار درون همگان، آشکار مى گردد، نامه هاى اعمال گشوده مى شود و محتواى آن آشکار مى گردد، اعضاى پیکر انسان و حتى زمینى که روى آن اعمالى انجام داده، به افشاگرى بر مى خیزند و حقائق را بازگو مى کنند، و ... امروز، هر کسى در برابر کارى که انجام داده، جزا داده مى شود». در واقع انسان ها با تمام وجود، و تمام هستى و هویت خویش، در آن صحنه عظیم ظاهر مى شوند، و هیچ چیز مکتوم نمى ماند.

در کلام عرب بسیار مى شود که: «یوم» به معنى «یک دوران» به کار مى رود، خواه این دوران یک سال باشد، یا صد سال، طبق این مبنا خداوند مجموعه زمین و آسمان را در شش دوران متوالى آفریده است، هر چند ممکن است این دوران ها گاهى به میلیونها یا میلیاردها سال بالغ شده باشد.