آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

واژه «حشر» در لغت به معناى جمع كردن توأم با راندن است و گاه به هر گونه جمع نيز گفته مى شود. استفاده از اين تعبير براى معاد و روز قيامت به آن خاطر است كه همه انسان ها كه در طول تاريخِ بشر به زمين آمده اند در آن روز يكجا جمع مى شوند و به سوى دادگاه عدل الهى براى حساب و كتاب مى روند. اضافه بر اين در آن روز ذرات وجود هر انسانى كه در مناطق مختلف كره زمين و حتى در درياها پراكنده شده اند به فرمان الهى در كنار هم جمع مى شوند و روح به آنها باز مى گردد و از این روست که روز قيامت، روز جمع و حشر در ابعاد مختلف است.

يكي از تعابيري كه در آيات فراوانى از قرآن مجيد درباره قيامت آمده است تعبير «حشر» است، چنانكه در آيه 25 سوره «حجر» مى فرمايد: (پروردگار تو همه آنها را محشور مى كند كه او حكيم و داناست)؛ «وَ اِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَحْشُرُهُمْ اِنَّهُ حَكيمٌ عَليمٌ». «حكمت» او ايجاب مى كند كه با مرگ انسان همه چيز پايان نگيرد؛ وگرنه زندگى دنيا و خواب و خور و پوشيدن و نوشيدن بى ارزش تر از آن است كه هدف آفرينش اين انسان والا و اين جهان پهناور باشد. «علم» او نيز سبب مى شود كه در امر معاد، حشر و نشر و حساب و كتاب بندگان (جمع كردن ذرات پراكنده وجود آنها و همچنين جمع اعمال و اقوال آنان) مشكلى پيش نيايد؛ چراكه او همه چيز را مى داند و از همه چيز با خبر است.
تعبير «حشر» حدود سى بار در آيات قرآن مجيد و در سوره هاى مختلف در مورد قيامت به كار رفته است و اين گستردگى دليل بر اهميّت آن از ديدگاه قرآن مى باشد. واژه «حشر» در لغت بنا به نقل «مقاييس اللغة» به معناى جمع كردن توأم با راندن است و گاه به هر گونه جمع نيز گفته مى شود و به گفته «مفردات» به معناى بيرون بردن جمعى از قرارگاهشان به سوى ميدان جنگ و مانند آن است و لذا در روايت آمده است: «اَلنَّساءُ لايُحْشَرْنَ»؛ (زنان به سوى ميدان جنگ برده نمى شوند) در «التحقيق» آمده كه ريشه اصلى آن فراگير سه معناست «بعث»، «سوق» و «جمع» (برانگيختن، حركت دادن و جمع كردن).
«حَشَراتُ اْلأَرْضِ» به معناى جنبنده هاى كوچك است كه به خاطر كثرت، حركت و رانده شدن به اين نام ناميده شده اند. استفاده از اين تعبير براى معاد و روز قيامت به خاطر آن است كه همه انسان هایی كه در طول تاريخِ بشر بر صفحه زمين ظاهر شده اند، در آن روز يكجا جمع مى شوند و به سوى دادگاه عدل الهى براى حساب و كتاب و سپس به سوى بهشت و دوزخ رانده مى شوند. اضافه بر اين، در آن روز ذرات وجود هر انسانى كه در مناطق مختلف كره زمين و حتى گاهى در درياها و فضا پراكنده شده، به فرمان الهى در كنار هم جمع مى شوند، روح به آنها باز مى گردد، نه تنها خود آنها كه اعمالشان نيز گردآورى مى شود. بنابراين روز قيامت روز جمع و حشر در ابعاد مختلف است. بلكه از پاره اى از روايات اسلامى استفاده مى شود كه در قيامت نه تنها اهل زمين كه اهل آسمان ها نيز با آنها اجتماع مى كنند و به همين دليل در تفسير «يوم التلاق»؛ (روز تلاقى) كه يكى از نام هاى قيامت است و در سوره «غافر»، آيه 15 به آن اشاره شده از امام صادق(عليه السلام) چنين مى خوانيم كه فرمود: «يَوْمَ يَلْتَقى اَهْلُ السَّماءِ وَ اهْلُ الاْرْضِ»(1)؛ (روزى كه اهل آسمان ها با اهل زمين ملاقات مى كنند!).(2)