خداوند، سلامت قرآن را از هرگونه اختلاف و تناقض درونى نشانه اعجاز و مافوق بشرى بودن آن مى داند. از اين روست كه گمان هرگونه اختلاف و تناقض در مطالب قرآن، توهّمى بيش نيست. برخى از موجبات اختلاف در قرآن عبارتند از: بيان حالت هاى مختلف يك موضوع و مراحل گوناگون رشد آن، اختلاف دو يا چند آيه در موضوع، تفاوت دو آيه به جهت وجه عمل، اختلاف در حقيقت و مجاز و اختلاف به دو اعتبار كه به همه اين موارد جواب داده شده است.

«تشابه اصلى» آن است كه به گونه طبيعى، و به جهت كوتاهى لفظ و بلنداى معنی به وجود آمده؛ زیرا الفاظ و كلمات موضوعه در لغت عرب، بيشتر براى افاده معانى كوتاه و سطحى ساخته شده، و گنجايش و كشش معانى گسترده و عميق را ندارد؛ اما «تشابه عرضى» در آياتی به وجود آمد كه در آغاز اسلام متشابه نبوده؛ اما پس از ظهور مباحث جَدَلى و كلامى و ... كه از يونان به اين ديار راه پيدا كرده بود، بر چهره بسيارى از آيات هاله اى از غبار ابهام نمودار گشت، و آياتى كه تا ديروز از محكمات بود امروز در زمره متشابهات درآمد.

گر چه بعضى از مفسران ـ تحت تأثیر افکار تند غربى ـ داستان آدم(ع) و همسرش را«مجاز» دانسته و«سمبولیک» معنی کرده اند، اما ظاهر آیات قرآن حکایت از یک جریان واقعى مى کند و اشاراتى به زندگى آینده نوع بشر در این جهان دارد که تحت تأثیر غرائز سرکش قرار نگیرد و در عین حال  به رحمت خدا امیدوار باشد.

طبق آیات 59-61 سوره یونس، حق قانون گذارى مخصوص خدا است، و هر کس بى اذن او چنین کند، مرتکب تهمت و افتراء بر خدا شده است؛ زیرا همه روزى ها از ناحیه او نازل شده و در حقیقت مالک اصلى همه آنها خدا است، بنابراین او حق دارد بعضى را مجاز و بعضى را غیر مجاز اعلام کند، هر چند دستورات خدا در مسیر منافع و تکامل بندگان است. البته خدا می تواند اجازه این کار را، در حدودى که صلاح بداند، به کسى مانند پیامبر(ص) واگذار کند که در روایات به عنوان فرض النبی نامیده شده.

کتاب «تلخیص البیان» که نام اصلى آن عبارت است از «تلخیص البیان عن مجازات القرآن» یا مجاز القرآن، توسط «سید رضى» ابوالحسن محمد بن حسین بن موسى (359 ـ 406 ق) تالیف شده است. این کتاب نخستین کتابى است که در زمینه تفسیرجنبه هاى فصاحت و بلاغت قرآن نوشته شده و مورد توجه دانشمندان اسلام قرار گرفته است.

دو واژه «سميع» و «بصير» از آنجا كه براى قوه شنوائى و بينائى ما وضع شده تداعى كننده گوش و چشم است؛ ولى واضح است اين الفاظ وقتي در مورد خداوند به كار مى روند، از مفاهيم جسمانى و آلات و ادوات، مجرّد مى شوند؛ چرا كه ذات پاك او مافوق جسم و جسمانيّات است؛ زيرا او چنان احاطه ای به اصوات و مناظر دارد و چنان اين امور نزد او حاضرند كه از هرگونه شنوايى و بينائى برتر و بالاتر است.