«جهاد» سنگ زيربناى اسلام و ستون اصلى اين خيمه است و در فقه شیعه بر دو قسم است: «جهاد اكبر» و «جهاد اصغر». «جهاد اكبر» جنگيدن در برابر دشمن دروني يا همان هوی و هوس هاى سركش است. «جهاد اصغر» نيز مقاومت و جنگيدن در برابر دشمنان خارجى، دشمنان حقيقت، دشمنان عدالت، فضيلت و دين است.

«يقظه» نقطه مقابل «غفلت» و به معناى خودآگاهى است که بعضى از عارفان آن را يكى از منازل آغازين سير و سلوك ذكر كرده اند. آيات و روايات فراوانى كه از منبع وحى يا از سرچشمه قلب پيامبر اكرم(ص) صادر شده، براى زدودن آثار «غفلت» و بيدار ساختن افراد و اقوامى است كه در خواب بى خبرى فرو رفته اند.

در احاديث اسلامى اثرات بسيار پر ارزشى براى خودشناسى ذکر شده، از جمله اميرمؤمنان على(ع) مى فرماید: «كسى كه خود را بشناسد، به سعادت و رستگارى بزرگ نايل شده است». «عارف حقيقى كسى است كه خود را بشناسد، و [از قيد و بند اسارت] آزاد سازد، و آن را از هر چيز كه او را از سعادت دور مى سازد پاك و پاكيزه كند!». «كسى كه خود را بشناسد، به جهاد با نفس بر مى خيزد و كسى كه خود را نشناسد آن را رها مى سازد!».

در آيات آغاز سوره ممتحنه می خوانیم: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد دشمن من و دشمن خود را دوست خويش قرار ندهيد، شما نسبت به آنها اظهار محبّت مى كنيد در حالى كه آنها نسبت به آنچه بر شما نازل شده است كفر مى ورزند، و رسول خدا(ص) و شما را به خاطر ايمان آوردن به پروردگارتان، از شهر و ديارتان بيرون مى كنند!». در آيه 28 سوره احزاب نیز آمده: «رسول خدا اسوه نيكويى بود براى آنها كه اميد به خدا و روز ستاخيز دارند، و خدا را بسيار ياد مى كنند».

شيطانها در ماه رمضان در زنجيرند و تنها پارس مي كنند و كسي را نمي‏ گزند. شيطان موجودي است كه به اذن خدا وسوسه مي كند و وسوسه اش، نعمت و رحمت است؛ چون هر كسي به جايي رسيد، در اثر مبارزه با وسوسه، در ميدان جهاد اكبر بود كه پيروز شد. اگر وسوسه نباشد راه اطاعت يك طرفه است و ضروري و ديگر جا براي ضرورت تكليف و دين نخواهد بود. شيطان در حدّ وسوسه مأموريت دارد كه پارس كند، آنكه به پارسش اعتنا نكند، راه را طي كرده و به مقصد مي رسد؛ اما بيگانه بيراهه مي رود و به دامش مي ‏افتد.

«عفت» آن قدر اهميت دارد كه اجر دارنده آن از شهيد راه خدا هم بالاتر است؛ چراكه عفيف در جهاد اكبر پيروز شده و شهيد در جهاد اصغر. حتي نزديك است كه فرد عفيف فرشته‌اي از فرشتگان شود. اهل عفّت و پاكدامنى با شرافت ترين اشرافند. در يك روايت، ثمره پاكدامنى قناعت است و در روايت ديگر مصون بودن نفس است.

بعضى از آيات قرآنى كه در زمينه جهاد وارد شده، به جهاد اكبر تفسير شده است، يا از اين نظر كه ناظر به خصوص جهاد با نفس است، و يا از اين نظر كه مفهوم عامّى دارد كه هر دو بخش از جهاد را شامل مى شود؛ از جمله آیه 6 و 96 سوره عنکبوت و آيه 78 سوره حج. در روایات اسلامی نیز، از جهاد با نفس، به عنوان جهاد اکبر و برترین جهاد یاد شده است.

در كتاب سیر و سلوک علاّمه «بحرالعلوم» براى سير و سلوك الى اللّه چهار منزلگاه مهم ذكر شده است: 1 ـ اسلام 2- ايمان 3- هجرت 4- جهاد. و براى هر يك از اين عوالم سه مرحله ذكر شده است، که جمعا عبارتند از: اوّل: اسلام اصغر. دوم: ايمان اصغر. سوم: اسلام اکبر. چهارم: ايمان اكبر. پنجم: هجرت صغرى. ششم: هجرت كبرى. هفتم: جهاد اكبر. هشتم: فتح و ظفر بر جنود و لشكريان شيطان. نهم: اسلام اعظم. دهم: ايمان اعظم. يازدهم: هجرت عظمى. دوازدهم: جهاد اعظم.