امام علي(ع) در این باره می فرماید: «نه بخشش از دارائيش مى كاهد و نه عطايا آسيبى به خزائن او مى رساند، نه درخواست كنندگان، نعمتش را تمام مى كنند و نه بهره مندان از عطايش، به مواهب او پايان مى دهند، توجّه به كسى وى را از ديگرى غافل نمى سازد و شنيدن صدايى او را از شنيدن صداى ديگر باز نمى دارد، عطا و بخشش او به كسى، مانع از سلب نعمت نمى گردد، و غضبش او را از رحمت باز نمى دارد، و رحمتش او را از عذاب و كيفر غافل نمى سازد، نه آنچه پنهان است او را از آنچه آشكار است باز مى دارد، و نه آنچه آشكار است او را از آنچه نهان است جدا مى سازد».

عافيت و سلامتي از نعمت‌هاى مجهول است و تا انسان آن را دارد، قدرش را ندانسته و از آن غافل است. حضرت على(ع) مى‌فرمايد: «لذّت زندگى در سايه سلامتى است». انسان اهل دين باشد يا دنيا، اهل علم باشد يا ثروت، بدون سلامتى كارى نمى‌تواند انجام دهد. به فرموده امام باقر(ع) نعمتى مانند نعمت سلامتى نيست و سلامتى بدون همراهى و مساعدت توفيق، سلامتى نيست.

عدم شكرگزاري ناشی از دو چیز است: 1. جهل؛ یعنی به اصل نعمت جهل دارند و بعضى چيزها را نعمت نمی دانند. 2. غفلت؛ برخی هم از نعمت ها غفلت دارند، هر نعمت عمومى را گرچه مى دانند نعمت است ولى از آن غافل اند و حق آن را بجا نمى آورند. گویند يكى در نزد بزرگى از فقر گله مى كرد. آن بزرگ گفت: مى خواهى چشم نداشته باشى و ده هزار درهم داشته باشى؟ گفت نه. گفت: مى خواهى عقل نداشته باشى و آن مقدار داشته باشى؟ و ... ، گفت پس خدا در نزد تو پنجاه هزار درهم جنس و كالا گذاشته چرا گله مى كنى؟!

در آیات و روایات بر «محاسبه نفس» بسیار تاکید شده است؛ لذا نبايد هيچ گاه از حساب خود غافل بود. در هر حركتي ـ گرچه كوچك باشد ـ اگر باطل را تقويت كرديم به همان اندازه از دين خدا فاصله گرفته ‏ايم حتی قرآن روي حركت لبهاي ما تكيه مي‏ كند كه مبادا به گونه ‏اي حركت دهيم كه كسي را بيازارد و يا تحقير كند، چنانكه روي حركت چشم و نحوه ديدن ما نيز نظر دارد؛ پس نبايد از محاسبه خود غافل بود.

«دنیا پرستي» در روایات اسلامی بسیار نکوهش شده و آثار منفی فراوانی برای آن ذکر شده است؛ از جمله اینكه «دنیا پرستي»، سرآغاز فتنه ها و ریشه همه محنت ها و رنج هاست. دین انسان را بر باد می دهد و ایمان و یقین را از او می گیرد. سرچشمه همه گناهان است. خِرَد را فاسد می کند و گوش قلب را از شنیدن سخنان حکمت آمیز ناشنوا می سازد. هم فکر انسان را به خود مشغول می دارد و هم این که آرامش را از بدن ها می گیرد.

«طول اَمَل» پیامدهای خطرناکي به دنبال دارد از جمله اين كه سرچشمه بسيارى از گناهان‏ است؛ زيرا رسيدن به اين آرزوها معمولاً از طريق مشروع غير ممكن است، و فرد ناچار است كه در كسب درآمدها از طریق نامشروع عمل کند. هم چنين يكى از اسباب مهمّ قساوت قلب‏ است، زيرا طول اَمَل انسان را از خدا غافل مى‏ كند و به دنيا حريص مى‏ سازد و اينها همه اسباب سنگدلى و قساوت است. سبب کفران نعمت است، زیرا آرزوهای دراز، انسان را به آن چه ندارد دلبند می سازد، به همین دلیل آنچه را از نعمت های الهی در دست دارد کوچک می شمرد و ... .

ذكر لفظى موانع مهمّى بر سر راه ندارد، ولى ذكر قلبى و معنوى موانع زيادى بر سر راه دارد، كه مهمترين آنها اعمال انسان و صفات شيطانى او هستند که حجابى ضخيم در برابر چشمانش مى شوند؛ به گونه اى كه هرگز حضور خود را در پيشگاه خدا احساس نمى كند. در دعاى معروف امام سجّاد(ع) (دعاى ابوحمزه ثمالى) مى خوانيم: «تو هرگز از مخلوقات خود پنهان نيستى مگر اين كه اعمال آنها حجابى در برابر تو گردد!». همچنین مهمترين اين حجابها، خوی «خودپرستى» انسان است.

قرآن در بیان نشانه های افراد غافل می فرماید«حساب مردم نزديك شد و آنها در بى خبرى اعراض كننده هستند * هيچ پندى جديد از طرف پروردگارشان نيامد، مگر اين كه شنيدند و بازى كردند * قلب هاى آنها لهو و مشغول به كارهاى بى ارزش بود». هم چنین امام صادق(ع) در این باره می فرماید: «اى فرزندم براى غافل سه نشانه است مشغول شدن به كارهاى بى ارزش، اشتباه و خطا كردن و فراموشى». در واقع انسان غافل چون مشغول دنیا شده و آن را محبوب قلب خود کرده و به کار لهو و بیهوده سرگرم شده، از خدا و قیامت غافل می شود.

پيامبر(ص) براى غافل از ياد خدا چهار علامت بيان فرمود: «كوردلى، اشتباه كارى و سهو، مشغول شدن به امورات باطل و غفلت از حق».